mercredi 28 janvier 2009

KAD LE MAYA E L'EGIPTIANI ESAS DECENDANTI DIL ATLANTIDANI ?

<<<:::>>>

Nombroza esas la specalisti qui komparas paralele la "Maya"-ana ed Egiptiana civilizuri. E, fakte, existas multa astonanta koincidi. Ma kad ico signifikas ke ica du civilizuri, separita per grandanombra kilometri terala e marala , havas la sam origino ? E kad ica origino esas Atlantidana ?

Se on refuzas aceptar la teorio di Atlantida, skribas abadulo Moreux, l'origino dil civilizuro dil Nova Mondo, qua expresesas tra la "Maya"-ana, "Inka"-ana restaji ed olti dil Egiptiana civilizuro esus absolute ne-komprenebla.
Aludante la raporto di Platon, abado Moreux adjuntas ico :
La legendi nur feble enrejistris la voci dil desaparinta Atlantidana raso. Impozesas a ni ampligar oli, igar oli plu klara e plu komprenebla, per uzar nia kapablesi di dedukto e di imaginado.

ASTONANTA SIMILAJI

Segun kolonelo Braghine, nula dubo permanas : la ancestri dil Egiptiani ne esas altra homi kam la Indiani di Amerika kolonigiita e forte impregnita per la Atlantidana kulturo, qui ekmigris, pos la kataklismo, ad Afrika.
Quale on povus explikar altramaniere, lu skribas, la similaji ofte surprizanta quin on konstatas inter la religiala ed astronomiala koncepti, l'arkitekturo e, generale, la civilizuro dil Egiptiani, dil Sumerani, dil Tolteki, di le Inka e di le Maya ?
Ica omna donataji igas tre versimila la hipotezo dil Amerikana-Atlantidana origino di la civilizuro Egiptiana.

Extrakturo de artiklo publikigita en revuo Sekreta dokumenti dil Historio e pritraktanta LA MISTERIO DI ATLANTIDA

<<<:::>>>

lundi 26 janvier 2009

INDIANA KULTURO : LE "UPANISHAD"

<<<:::>>>

Le "Upanishad" esas totajo de texti kompozita precipue inter la VIIma e Vma yarcenti a. K. Konstitucanta la lasta parto de le "Veda", li nomesas "Vedanta" ("Konkluzo di le Veda"). Per lia kontenajo same kam per lia tono, oli tamen diferas klare de ici laste nomita. Hike, la mistika e filozofiala questiono-pozo substitucesas a la sakrifikala adiro. Le cent-e-ok "Upanishad", fondera dil tarda hinduismo, produktis nombroza komenti.


Cirkum 500 a.K., la socio e la religio Indiana transformesas rapide. La fulguranta kresko dil urbi akompanesas per la emerso da potenta klaso de komercisti. La quar anciena kasti o "varna"-i (sacerdoti, militeri, komercisti e serfi) ne plus semblas funcionar. Asketi, mistiki e renuncanti kontestas la autoritato dil bramani e lia kapto dil religio. Li sequas maestri quale Siddharta Gautama, la Buddho e Vardhamana, qua esis divenonta Mahavira. Ica omno duktas a profunda transformo dil Indiana vivo religiala.

Plu kam irga altra texto, le "Upanishad" inkarnacas ica transformado. Vice advokar extera dei, oli serchas la interna deo - ed acentizas la serchado dil sakra forco ("brahman") qua agas en omna kozi. Dum ke la aryana saji acesis lo deala per la sakrifiko, la nova filozofii perceptas la reflekto dil "brahman" en l'"atman", l'anmo. La uniono kun lo deala ne plus esas la frukto di extera rituaro, ma olta di interna transformo.

La ceremoniaro relatanta la kulto, tante importanta en la "veda"-ala religio ed implikanta la sakrifiko di nombroza animali, ne nur evitesas ma anke refuzesas violentoze.

Ja de 700 a.K., la Indiana saji kantas "neti neti" (nek ico, nek ito), per refuzar admisar la finala realeso di extera mondo perceptata quale iluziono, e serchas kontree la eterna cintilo dil "brahman" en l'anmo di omna enti. La precipua vizata skopo di le "Upanishad" ne esas ulo altra kam la liberigo ("moksha") de la ciklo dil riinkarnaci. Tala liberigo esas obtenota per la meditado, la "yoga" e la asketala praktiki, en la skopo unionar l'"atman" e la "brahman".

<<<:::>>>

dimanche 25 janvier 2009

L'ODISEO DA HOMEROS (A)


RAPSODIO I

Parolez a me, ho Muzo, pri ca subtila homulo qua vagis dum tanta longa tempo pos ke il abatabis la citadelo sakra di Troia. Ed il vidis la urbi di grandanombra populi, e lu konocis lia mento; ed, en lua kordio, lu suportis multa malaji, surmare, minacante lua propra vivo e la retroveno di lua kompanuli. Ma ilin ilu ne salvis, kontre lua volo; ma li perisis pro lia despieso, la foluli ! nam ili manjabis la bovi di Helios Hiperionade. Ed ica laste nomita neposibligis lia retroveno. Raportez a me parto de ta kozi, ho Deino, filiino di Zevs.

Omna ti, qui evitabis la nigra morto, eskapinta del milito e del maro, rienirabis lia lojeyi; ma Odissevs(Odysseus) restis sola, fore de lua lando e de lua spozino, e la veneracinda nimfo Kalipso, la tre nobla Deino, mantenis lu kaptita en lua kava groti, nam el deziris havar lu kom spozulo. E kande la tempo venis, pos la sucedo dil yari, kande la Dei volis ke lu rividez sua domo en Ithake, mem lore il devis subisar la kombati proxim lua familiani. Ed omna Dei kompatis ilu, ecepte Poseidon, qua duris esar iracoza kontre la deala Odissevs, til kande lu retrovenabis en sua lando.


E Poseidaon irabis ad-che la Etiopiani qui lojas fore e partigesas en du populi, la una ek li regardas vers la latero di Hiperion, ye la kushanta suno, e l'altra regardas ye la levanta suno. E la Deo irabis adibe por hekatombo de tauri ed agneli. E dum ke il joyis, sidante che ta repasto, la altra Dei esis kunvenanta en la rejala domo di Zevs Olimpiana. E la Patro dil homi e dil Dei paroleskis a li, memorante en lua kordio la nereprochebla Aigisthos quan la famoza Orestes Agamemnonide ocidabis. Memorante ico, lu dicis ica paroli a la Nemortivi :
-Ha ! quante la homi akuzas la Dei ! Li dicas ke lia malaji venas de ni, e, en la realeso, li sola plumaligas lia destino per lia dementeso. Nun, yen ke Aigisthos, kontre la impero dil destino, spozeskis la spozino dil Atreido ed ocidis ica laste nomita, quankam lu savis ke lua propra morto, kom puniso, esos terorigiva; nam ni avertabis lu per Hermeias, la vigilanta mortigero di Argos, ke lu ne ocidez Agamemnon e ke lu ne dezirez ilua spozino, pro timo ke l'Atreido Orestes venjez su, kande lu divenabos adulto e dezirabos rividar sua lando. Tale parolis Hermeias, ma lua salviva konsilo ne sucesis persuadar la spirito di Aigisthos, e, nun il omnon expiacis subite.


(Duro sequos)



vendredi 23 janvier 2009

MESAJO DA SINIORO DUKO D'ANJOU


Hiere, Sinioro Duko d'Anjou pretendanto a la trono di Francia, sendis mesajo ad omna royalisti di ca lando. Yen emociganta extrakturo dil aludita mesajo :

"Ludovikus XVI per lua sakrifiko, ed anke per lua vivo quan lu probis tote konsakrar a la feliceso di lua populo restas exemplo a ni omna. La lekto di lua testamento samtempe spiritala e politikala devas sempre utiligesar kom meditado.

Ni memorez lua lastega paroli, olqui esis invito a la bonvolo ed a la pardono. Trans la sufro e la solitareso qui akompanis lu dum lua lasta vivo-dii, il invitis ni ferme, same kam lua filiulo a qua il direktis lua paroli, "obliviar omna odio e rankoro". Ni devas meditar ita vorti markizita per homala respekto e per tolero. En ica mondo tante harda e tante plena de pesimismo en qua ni vivas, ita mesajo lumizas ni e plufortigas ni."

NI BEZONAS EFIKIVA MOVADO


La Esperantista movado, kompare a nia, funcionas kontentigante malgre ke lua linguo esas min bona kam Ido. Ma potenta organizuro sustenas ol ed ol havas Fundamento, qua teoriale, mantenas lua stabileso. La movado di Interlingua, quankam ita linguo esas klare plu desfacile lernebla kam Ido od Espo, heredis pekunio da richega meceni ed ol esas bone organizita kun valoroza intelektoza responsivi qui editas revueti, libri ec, interesiva.
La Ido-movado ne havas potenta organizuro por sustenar ol. Olu anke ne havas multa pekunio ed indijas preske komplete valida responsivi e lua organizuro esas kaosatra. Ultre lo importanta revuo dil movado redaktesas en defektoza linguo e ne esas bona vetrino di nia linguo. Tamen, la granda malajo havas kom fonto la absurda principo di nia pioniri povar reformar eterne e segunvole, pos senfina diskuti, nia linguo. La Esperantisti esas protektata per lia Fundamento. La Interlingua-ani sagace rezolvis permisar a singlu lua propra linguo-uzado, ma nur la generala uzado rezolvos quala vorti ed expresuri aceptesos. Pro ke la reformemi ne interkonsentas pri lia reformi, la linguo evolucionas nur poke ed ico produktas nek diskuti nek problemi. En la realeso, pro la falio dil senfina reformi e pro la desaparo dil Ido-akademio, la Idisti adoptis de facto la sistemo di Interlingua ed itaque* nia linguo standas kelke plu bone kam dum la periodo dil destruktera reformi validigita dal Akademio. Ma la Idisti ne perdis la mala kustumo diskutadar pri vana linguala punti e pri eventuala reformi. Tale li perdas valoroza tempo, qua esus plu utila por efikiva agado. Lo esus plu saja e plu sagaca adoptar oficale la principi di nia kuzi di Interlingua koncerne la evoluciono di nia linguo. Pro neefikiva agado, la movado di Latine Sine Flexione perisis malgre ke LSF esis klare la maxim bela ed eleganta interlinguo. Ni devas agar sencoze e racionoze por evitar la fato di LSF.

itaque* : Pro to, camotive

jeudi 22 janvier 2009

EKLEZIALA PAROLI PRI LA NUNA KRIZO


Mea royalista e bigota jurnalo citas interesanta paroli dal papi pri la krizi quin subisas la moderna mondo :

"Plu kam sepadek yari ante nun, opoze a la katastrofatra konsequi di altra krizo mondala - olta di 1929 -, papo Pius XI akuzis "la konkupicenco a la materiala havaji ed a la desordinita plezuri dil vivo" qua esas la radiko di multanombra malaji ekonomiala, financala e sociala (encikliko Caritate Christi compulsi, 1932). Plu proxima a ni en la tempo, Ioannes-Paulus II, en la encikliko Centesimus annus (1991), akuzis "kustumi di konsumado e vivo-stili objektale nelegitima" e domajiva a la "korpala e spiritala sanesala stando".

Ne esas mala, dicis anke la Papo, volar vivar plu bone, dezirar disponar materiala moyeni plu importanta, ma "to quo esas mala, lo esas la vivo-stilo qua asertas esar plu bona kande ol orientizesas vers la havar e ne vers la esar, e kande onu volas havar plue, ne por esar plue ma por konsumar la existo kun juado qua esas a su ipsa sua propra skopo".

Dum la jus pasinta recenta dii, Benediktus XVI restis en la sama mento per advokar, plurafoye, la Kristani rihavar "plu multa sobreso e solidareso", repulsar la "efemera deziri" ed irar ek "la hedonista* mentaleso aktuala".

Kad ita etikala exhorti povas esar surogato di ekonomiala programo ? Certe no. La papi ne esas komisita por definar programi (ekonomiala o politikala). Ma, serioze egardata, ita exhorti povas kontributar chanjigar la konduti di multa homi."

hedonista* : La hedonismo esas la inklineso juar omnaspeca plezuri.

mercredi 21 janvier 2009

NIA REJO...


Hodie esas trista aniversario por la Franca royalisti, nome icadie, duacent-e-dek-e-sis yari ante nun, nia rejo Ludovikus XVI senkapigesis. Quale skribis lo, la Franca filozofo Renan dum la XIXma yarcento, ico esis suocido, nam la rejo esis la patro di sua regnati e Francia til nun ne restauresis de ita patrocido. Ma quale on dicas che la tradicionalista Franci : La rejo mortis, vivez la (nova) rejo ! nam existas la mito e la fiktivajo ke la reji ne mortas en Francia.

Per nekredebla ironio di la fato, okadek-e-kin yari ante nun, Lenin, la unesma reda caro, transmondeskis anke ye la 21ma di januaro. Me ne komentas.

mardi 20 janvier 2009

NEPRUDENTA DEKLARO DA SIORO DELANOE


Cadie esas la dio dil enoficesko di prezidanto Obama en Usa. Me ne volas komentar ico, nam ne esas mea afero hike diskutar pri la politiko di Usa. En Francia, en la urbodomo di Paris onu ritransmisas per skreni la evento. La jurnalisti interviuvis la urbestro di Paris, Bertrand Delanoe pri to quon lu pensas koncerne prezidanto Obama. Il deklaris ulo nepreciza quale konvenas por tala importanta fora evento. Ma ico memorigas da me ulo altra qua raportesis che la Europana televizional programo ARTE. Lor la nacionala festo di Germania eventanta ye la 3ma di oktobro, ulayare sioro Delanoe esis en Berlin. On questionis lu pri lua opiniono koncerne la ceremonio di ta dio. Il deklaris lore en la Franca (nam il ne savas la Germana, nek probable la Angla) : "Me opinionas ke ico esas granda dio ye la honoro dil Germana populo". La interpretisto ne tradukis segunvorte ica frazo, ma savigis ke s-ro Delanoe dicabis : "Ico esas granda dio por la Germana-Franca amikeso". Nome, Bertrand Delanoe, qua komplete nesavis la lokala kuntexto, ruptabis granda "tabu" ; en Germania dum la IIIma imperio la nazisti misuzis e tro uzis tala vorti ed expresuri quale : la Germana populo, la patrio, la honoro dil Germana populo, etp. Nunepoke esas absolute ne-"politically correct" uzar tala retoriko. Ma s-ro Delanoe ne esis informita... On povas nulo reprochar a lu, malgre ica plumpajo, nam il esas Franca socialisto qua havas nula simpatio a la nazista ideologio.

lundi 19 janvier 2009

LA ALTRA INTERLINGUI


La plu multa Idisti venas de Esperanto, do me ne intencas parolar pri ca linguo. Ol esas nur kelke min bona e bela kam Ido, ma ol funcionas bone. La altra precipua interlinguo esas Interlingua. Interlingua esas fundamentizita sur la Latinida lingui e sur la Latina elementi di la Angla. La fonderi di Interlingua pensis ke danke lua Romana bazo, qua igas lu facile komprenebla da la Latinidi e da la kulturoza Angli, lu povus facile atraktar grandanombra habitanti di nia planeto e pose divenar la internaciona linguo eminente. Kad ica expektado esis justa ? Me ne savas, nam Interlingua havas la sama desfacilaji por difuzesar kam la altra interlingui. Ma, lo esas vera, ke Latinido povas facile komprenar ol, adminime per la lekto, ma me dubas kad lu povas lernar ol tam facile kam Ido od Esperanto (pro lua neregulozaji e nefonetikala ortografio). Tamen, on devas agnoskar ke Interlingua esas tre bela idiomo (od adminime aspektas tale) ed ico povus helpar lu por atraktar interesati. Nihilominus*, ol esas tro dependanta de lua fonto-lingui ed, exemple, ne povas uzar kompozita vorti. Pro la ne-existo dil akuzativo, la sintaxo esas tam rigida kam olta di la Latinida lingui, dum ke en Ido ni havas plu libera vort-ordino e povas facar, eventuale, plu multa stilo-efekti en la literaturo e konformesas plu bone a la mez-nombra Europana lingui.
Pro ke richa meceni Usana heredigis multa pekunio da ta movado, ol ne indijas moyeni. Lu havas kelka bona animanti ed organizeri e disponas interesiva mikra literaturo e plura bona revui. Ni povas envidiar carelate la Interlingua-movado. Ulo, tamen, astonis me kande me lektis texti en Interlingua pri ica linguo, nome eminento di Interlingua atakis violentoze la klasika Latina linguo e kontree lu laudis til-extreme la plebeyala parolata linguo. Plu tarde, me komprenis, nome per lektar altra interretaji pri Interlingua, me saveskis ke antee (til 1950) existis altra Interlingua qua ne esis olta dil IALA. Ita Interlingua esabis kreita da Peano surbaze de la Latina klasika sen deklinado(Latino sine flexione) e sen la komplikaji gramatikala di la Latina. La vortaro esas la klasika vortaro di la Latina plus la moderna vorti necesa por la vivo nunepoke. Me konstatis ke la anciena Interlingua esis mem plu bela e, precipue, plu eleganta kam olta di IALA. Kelka homi niatempe probas rivivigar ol che la interreto. Ma me dubas pri lia eventuala suceso, nam versimile li ne havas multa pekunio.
La nuna situeso di Ido ne esas tre brilanta, ma ni existas, e pro ke ni ne ja esas tre developita, omno teoriale restas posibla se ni esos kapabla trovor meceno o/e favoroza medio por la difuzado di nia preferata linguo. Ni devas serchar.

dimanche 18 janvier 2009

LONDON, KAD OL ESAS LA CHEFURBO DIL XXIma YARCENTO ?


Ol esas l'anciena chefurbo dil Britaniana Imperio, bersilo dil industriala revoluciono, esis faro di la libera mondo dum la Duesma Mondomilito e nunadie ol esas centro dil internaciona Financala mondo. London omnatempe facinis lua admiranti pro lua aspekti di urbala monstro. Kom civito ube olim agis Jack la ventro-krevero, dum longa tempo ica urbo havis en la mento dil homi imajo obskura e mem kelkafoye mizeroza, qua semblis venar nemediate de rakonto da Dickens o de graburo da Gustave Doré. Se la yari 1960, tale nomizita le "swinging sixties", same kam la veno dil "pop music" kolorizis e pluyunigis lua garden-placi ek blanka stuko, la Thatcher-a yari, e la ekonomiala severeso akompananta oli, itere retroduktis ica chefurbo a sufokanta grizeso.Oportis vartar til la mezo dil yari 1990 e la povo-arivo da alerta chefa ministro evanta 44 yari, Antonius Blero (Tony Blair), qua enoficeskis pos dek-e-ok yari de konservema guvernerio, por ke London divenez to quo ol nun esas, t.e. nova or-lando por kurioza ed ambicioza yuni.Unesme la ekonomiala kresko vidata en Britania e tote aparte en lua chefurbo, quik de la yari 1990, agas quaze magneto che Europana yunaro qua atingesas per la ekonomiala stagnado di la landi kontinental. Dum periodo de dek yari, inter 1995 e 2005, la Franca komunajo di London havas nombro qua duopleskas, tale irante de 75 000 til 150 000 ekmigrinti (300 000 en la tota Unionita Rejio). Se la ne-diplomiziti atraktesas per la oportunajo lernar la Angla e per la flexebleso di lokala labor-merkato qua ofras facile multa poke pagata labor-plasi, diferante la diplomiziti engajesas amasale che la City, qua esas la centro dil financo-mestieri e qua jacas en London.Nunadie, la City esas mem destronizonta New York kom unesma financala centro dil mondo. Raporto dal internaciona konsultanti McKinsey nome estimas ke inter 2002 e 2005 la City kreis 14 000 employi dum ke Wall Street perdis 23 000 de oli. Preske 325 000 financisti laboras en la City kontre 328 000 en New York. Depos 2002 la valoraji kambiita en la Borso di London progresis ye 8,4% kontre 6,5% en New York.
Singlayare, anekdoti koncernante la pekunio-quanto de la "bonus"-i ganata da la Londonana komercisti dissavigesas per la internaciona jurnalaro ed instigas entuziasmoze yuna exterlandani advenar. En 2006, 19 miliard "pound"-i tale disdonesis a la financisti dil City kun, segun la BBC (Britaniana radiofonala* brodkasteyo), 4000 de li recevinta plu kam un milion "pound"-i kom "bonus" singlapersone. Pos divenir milionieri, ita yuna diplomiziti selektas restar en London, precipue pro la motivo di tre avantajoza fiskala sistemo por la richa rezidanti exterlandana.Ica pekunio-adfluo en la manui di mikranombra homi furnisis, de plu kam dek yari, la moyeni por sustenar la prospero dil imoblala komerco, di la luxo-industrio, di la prestijoza fabrik-marki e dil granda restorerii. Se ico kontributas transformar London a luriva vetrino ube la richa yunaro spensas senrestrikte, lo tamen ne devas celar altra realeso : nome olta dil singladia vivo di milioni de Londonani qui ne ganas sua vivo-moyeni per la financo.
Fakte, koncerne li, la rekordi di la City klare kontributis a la degrado di lia vivo-qualeso. Certe la meznombra salario di la City atingas nunadie 100 000 «pound»-i yarale (cirkum 150 000 euri), t.e. augmento ye 21% kompare a la yaro 2006, ma lo cetera di la habitantaro vivas kun yarala meznombra salario de 25 000 «pound»-i. Singlayare kelke plu multe, la richeso di la City duktas la preci dil imoblala komerco a somiti e kontributas a la ne-egaleso dil sociala standi. Nunatempe, la meznombra preco di apartamento en London esas ye 300 000 «pound»-i. Ica supermezura kusto di lojeyo e generala preci qui anke esas ecesanta lokizas London en la maxim alta plasaro di la chefurbi maxim chera dil mondo, t.e. en la duesma rango nemediate dop Moskva. La sociala reperkuti di ca situeso esas profunda, tote aparte la koncentro dil povreso-loki : quale ico konstateblesas en Tower Hamlets ed Hackney en la esto di London. En ita quarteri kun habitantaro majoritate enmigrinta o ne edukita profesionale, la chomado-procento esas triople supera a la nacionala meza nombro, olqua esas 5%.
Ma mem por edukita e savoza profesionani pri sanesala ed edukala faki , t.e. mediki, flegistini e docisti, havar habiteyo en London divenas desfacilajo. Grandanombra esas ti qui selektas lojar ye plu kam un horo de trenala voyirado de ca chefurbo. Tony Travers, profesoro pri ekonomiko en la London School of Economics, opinionas ke nun esas vivala importo establisar minimala revenuo specala necesa en London, qua esez ye 30% supera a la minimala revenuo nacionala, en la skopo posibligar a la inferiora ed a la meza klasi pludurar vivar en ica urbego.Quankam la ekonomiala kresko e la developo dil financala mestieri di la City explikas grandaparte la nuna atrakteso a London same kam lua statuto di internaciona chefurbo, altra faktori, precipue kulturala, partoprenas la prestijo di ca urbo.
Samatempe kam la povo-aceso da Antonius Blero, nova mento e vera impetuo a progreso kaptis London e lua habitanti. Granda arkitekturala projeti, qui esas min o plu sucesinta ma same spektinda e mem kelkafoye futurema tale la Kupolo, la Yarmilo-Ponto, la Tate Modern, la turmo Gherkin, la nacionala biblioteko en Santa Pancras, la London-okulo, la Globo-teatro e la urbodomo di London, por nur citar le maxim konocata, ridonis ad ita chefurbo aspekto di laboratorio pri nov idei.Ye la sama epoko, la arivo sur ceneyo da yuna artisti same bone apta por la konceptala arto kam por la komercala strategio, qui promocesis da kolektanti e aferisti talentoza quale Charles Saatchi (ex-reklamisto di Margaret Thatcher), e da muzeo-direkteri quale Norman Rosenthal e Nicolas Serota, instigis multa Europana recensisti asertar ke London remplasis Paris kom internaciona chefurbo dil arti e dil avan-guardo.(...) Denun, London semblas esar la bersilo dil artala kreado di nia tempo. Yen signo qua ne erorigas ed esas samatempe suceso-marko : la aperto en 1997 di fako pri nunepokal arto che Christie's, qua esas la granda internaciona firmo pri aucion-vendo.Segun la recensisto pri arto Jonathan Jones, to quon London sucesas maxim bone facar koncerne arto esas la reklamo pri verko, t.e. la informilal bruisadacho. "Me pensas ke kelkafoye lo esas plu facila esar artisto en Paris, nam, kontree a London, lu ne obligesas irgakuste produktar spektajo. London esas bruisoza e violentoza ed ico havas kom konsequo ke multega regardi direktesas ad ol ed a lua artisti. En London la spekto-societo konsumas omno quo esas disponebla."La kompari a la urbo Paris dil yari 1920 ne koncernas nur la medio dil arto ma anke la nuna kosmopoliteso dil Britaniana chefurbo, qua nomizesas da uli «multakulturalismo». Cetere, lo esas pro ica qualeso qua, asertite, esabus prizentita unesmarange da la Londonana kandidataro por le O.L di 2012 ke ganesis la konsento dal Olimpiala Komitato, "Lo esas nia kulturala diverseso, nia 50 diferanta gentala komunaji e la 300 lingui parolata en la skoli dil Britaniala chefurbo qua posibligis a ni vinkar", tale rezumas Jackie Ashley, redaktisto che la GUARDIAN.Nome, se on kontemplas olu ye la alteso di autobuso kun du etaji, de-ube on povas vidar lua gentala e kolorizita quarteri e lua habitanti qui konservas la vestizuri e kustumi di lia originala lando, London aspektas quaze planetala vilajo pro ke trovesas en ol : Indiani di Neasden e di Wembley, Libanani di Edgware Road, Saudiani di Knightsbridge, Pakistanani di Southall, Rusi di Bayswater, Italiani di Islington, Bengalani di Tower Hamlets, Irlandani di Kilburn, Karibeani de Afrikana origino di Brixton, o mem Poloni di Leystenstone.Ita pacoza kunvivado qua ne fundamentizesas sur la principo di parto-diveno dil nacionala komunajo, esas tamen profunde ripozata en questiono, precipue depos la suocida atenti eventinta ye la 7ma di julio 2005 qui facesis da yuna Britaniani de Pakistanana origino. Konfero pri la temo «Kad la multakulturalismo bone funcionas ?» qua organizesis da Ken Livingstone, urbestro di London membro di la Labor-partiso, lore revelis la potenta kreskado di pri-identesa revendiki interne di la diversa komunaji di ta chefurbo.Tamen, malgre la flagranta neyustaji, la chereso di la preci, la manki di lua publika servi e la defii a la multakulturalismo, London duras atraktar la yunaro di la tota mondo danke lua dinamismo, lua netransaktemeso e pro la sentimento ke en ol omno esas posibla. Poka tempo ante la politikala departo da Antonius Blero (Tony Blair), e pos dek yari de sociala liberalismo, London duras esar la Europana chefurbo eminente, penetro-punto di Usa en Europa e heraldo dil triumfanta globaligo.


Segun artiklo da Agnès Catherine Poirier en la revuo LES COLLECTIONS DE L'HISTOIRE

samedi 17 janvier 2009

NI DEVAS UZAR MODELATRA LINGUO


Recente mult Idisti (me esas inter li) rezolvis krear blogi por ilustrar nia Linguo Internaciona ed atraktar interesati ad Ido. Li esas justa, ma kande on redaktas blogi e texti qui povas lektesar da omni che la interreto, la linguo e la stilo uzata devas esar modelatra kun nula o nur poka erori. Tale exterani povos luresar a nia idiomo. Se la skriburi esas en mala Ido ed en mala stilo, lore la efekto esos la kontreajo di lo dezirata. Do ico esas granda responsiveso. Anke la selektita temi devas esar interesiva. Ne omni sucesas agar tale. Me regretas ke singlu agas segunvole e ke ne existas ula orkestrestro por koordinar nia komuna ago e por eventuale korektigar la defektoza artikli.

vendredi 16 janvier 2009

KA LA FATO DIL URBO YS ESAS ITERE YE LA JORN-ORDINO ?


Recente la jeranto ed animanto dil forumo idolisto, James Chandler, sendis tre senkurajiganta mesajo, sur qua on povis "click"-ar por trovar apokalipsala predico pri la fato dil urbo London destruktita per atomala bombardo facita da teroristi. On aludis terorigita homi qui fugis, e montris la ruinaji di London pos la bombardo. Cadie, me audis emiso che radiofonala staciono qua raportis la fato dil urbo Ys destruktita pro ke la diablo, sucesis obtenar de la filiino dil rejo la klefi dil digi protektanta ica urbo. La maro penetris en la dicita urbo Ys e submersis ol. La rakontero aludis anke la vekigita homi qui fugis amasale. Me tante plus pensis pri la London minacata dal teroristi kun atomala bombi, ke London anke ne esas tre fore de la maro. Me esperas ke James Chandler, qua semblas duminstante tote sinkar en melankolio, eroras, e ke la katastrofi pri qui il informas la uzanti di la Linguo Internaciona, ne eventos.

jeudi 15 janvier 2009

KAD ULADIE LA SUNO LEVESOS WESTE ?


Me lektis olim ke parolante pri la historio di Egiptia, Herodotos (Vma yarcento a. K.), aludis la fakto ke segun la Egiptiana sacerdoti, la historio di lia lando existis adminime de 12.000 yari. Dum ica periodo la suno inversigis quarfoye lua kurado e lore lu levesis weste lore lu levesis este. Tamen singlafoye kande eventis ica inversigi ico ne produktis irga detrimenti o domaji. Esas notinda ke Israelida armeestro lor la periodo dil Judiciisti en antiqua Israel obtenis de la Sinioro ke Lu haltigez la suno por vinkar la enemika armeo. Ico eventis probable inter 1350 e 1200 ante Kristo. Or, hiere, rilektante la raporti pri la Greka mitologiala historio, me saveskis tre astonanta e reflektiganta fakto. La filii di Pélops, la jemela fratuli Atrevs e Thyestes interdisputis pri la rejio Mykenes. Thyestes kaptabis la povo en ica rejio ed il promisis a lua fratulo Atrevs retrodonar ol a lu, se la suno inversigus lua kurado. Ico semblis esar promiso simila ad olta quan on facus per dicar : kande la hanini havos denti. Or, la omnopovanta Deo Zevs divenabis partisano di Atrevs e lu efektigis ita kurado-inversigo dal suno. Segun versimila kronologio, ico eventis samatempe kam la suno-haltigo favore a la Israelidi. E probable samatempe kam la maxim recenta kuro-inversigo mencionita dal Egiptiana sacerdoti. Nulaloke raportesas ke ica kuro-inversigo produktis katastrofo o kataklismo. Pro ke la inversigo dil suno-kurado eventas cirkume inter singla 3000ma e 3500ma yaro, on darfas konjektar ke la venonta inversigo eventos balde e ke la yaro 2012 mencionita per la "Maya" kalendario kom esante olta di ciklo-fino, komencigos forsan nova ciklo kande la suno levesos weste.

mercredi 14 janvier 2009

REKLAMO POR LA ATEISTI EN LONDON


Segun informo da la diala jurnalo LA CROIX esas duminstante reklamala kampanio sur la autobusi di London favore a la ateismo. Skribesas ulo quale : Tre versimile existas nula Deo, konseque juez bone vua vivo. Ma quale remarkigas ica jurnalo, la kredo ke Deo existas nule impedas la kredanti juar lia vivo. Deo nule kondamnas a severa vivo sen plezuri. Tala kampanio esus nekonceptebla sur la kontinento, nome la homi tre astonesus pri ol e rideskus. Tala folklorajo esas posibla nur en Anglia. Tamen ol havas expliko, nam kelka monati ante nun fundamentalista Evangeliisti organizis simila reklamala kampanio por promocar lia Deo-kredo e vovar la nekredanti a la eterna flami dil inferno ! Anke tala kampanio esus tote nekomprenebla sur la kontinento e la homi ridegus pri ol.
Tamen, ulagrade me tre astonesas. Nome, en Anglia nunepoke, onu interdiktas reklamar pri porkaji e montrar la imaji di porki pro ke ico povus "shokar la homi di altra religio" (subkomprenite la Mohamedisti). Ma, en ita lando, onu lasas la yuni donar su a la "binge drinking" (amasala drinkado de alkoholaji) quankam ico tre shokas, o povas shokar, la Mohamedisti. E ne nur li. Ica ateista kampanio qua forsan aceptesas da la aborijena Angli pro ke li ne esas tre kredanta, kontree povas desfacile toleresar dal Mohamedisti, nam li esas granda Deo-kredanti. Ma, bizare, cakaze onu nule egardas li. Sincere, me ne komprenas. O, forsan, me komprenas tro bone.

mardi 13 janvier 2009

KARTUNI* DI ASTERIX


Cadie, me audis che-radiofone* ke la kartuni di Asterix celebros lia kinadekesma aniversario ye la 29ma di oktobro. Ico lasis me revema. Kelka dii ante nun, me savigis ke Tintin celebras lua okadekesma aniversario. Sincere, me preferas Tintin kam Asterix. Ma anke Asterix esas tre populara. Ed esas granda difero inter amba. Nome, Tintin esas markizita per la XXma yarcento e povis eventar nur enkadre di la socio di ta yarcento. Kad lu sucesos permanar dum la XXIma yarcento ? Me ne presavas, tamen ulo esas dicenda, nome la fakto ke nun nula nova albumo di Tintin publikigesas e povas publikigesar pos la morto di lua kreero Herge. Koncerne Asterix, la situeso esas diferanta, nam pos la morto di un de lua kreeri (Goscinny), la altra (Uderzo) pludurigis lua publikigo e lu savigis ke, eventuale, pos lua morto anke altra personi darfos publikigar Asterix. Altra notinda fakto esas ke Asterix eventas en mitala kadro di Gallia okupita da Romana militisti ye la Ima yarcento a.K. Tale Asterix divenas sentempa e nule relatas kun la socio dil XXma o dil XXIma yarcento, camotive ol povas senpene permanar se duras ke lekteri prizas lu. En tempo kande la klasika fundamenti (Latina e Greka) di nia kulturo kruleskas, la albumi di Asterix povus mantenar, mem segun maniero infantatra, intereso por oli. Kande la lekteri vidas Romana soldati qui parolas pri Caesar, infalible li aquiras nocioni pri Roma e Iulius Caesar e mem karikaturatre li havas ideo pri oli. Do, Asterix, bone utiligata, povus esar bona moyeno por edukar pueri a nia klasika tradicioni dum ica XXIma yarcento.

lundi 12 janvier 2009

ANEKDOTI


Imperiestro Napoléon povis esar kelkafoye tre grosiera persono. Uladie, il adparoleskis damo di lua korto, qua havis la reputeso havar facile amoranti, : - Bona jorno, siorino ! Kad vu duras tante prizar la viri ?
Yes sinioro, respondis lua dialogantino, precipue kande ili esas polita.


Emile Coué, qua esis apotekisto en la urbo Troyes, est-Francia, inventis dum la XIXma yarcento risanigo-metodo per su-sugestado.
Oportis, exemple, dicar plurafoye « Me esas risaneskinta » ed ico devis havar rezulto. Uladie, un ek ilua klienti, ye l'instanto kande il devis pagar la konsulto, dicis ad Emile Coué repetar pos ilu « Me pagesis, me pagesis, me pagesis ». La apotekisto ridetis e grantis la gratuiteso ad ita humuroza kliento qua aplikabis...la Coué-metodo !

PRI LA JAPONIANA LINGUO


La Japoniana skribesas per du silabala skribomanieri e per Chiniana literi. Quankam ica linguo esas tote diferanta de la Chiniana, la literi uzata por skribar la Japoniana idiomo havas Chinia kom origino-loko, ube supozeble oli kreesis mili de yari ante nun. Ica literi, nomita «kanji» en la Japoniana, esis komence desegnuri. Dum la sucedo dil tempo, oli evolucionis e, nunepoke, le plu multa «kanji» ne plus similesas la originala literi. «Kanji» povas reprezentar tota vorto od elemento konstituciva di vorto. La nombro di le maxim uzata «kanji» esas 2000. La pueri lernas 1006 de oli en la primara skolo e 939 plusa en la gimnazio.
Ultre le «kanji», la Japoniani uzas du silabala skribomanieri, nome le «kana», olqui inkluzas le «hiragana» e le «katakana», amba sistemi naskis de le «kanji». Singla de ita silabala sistemi kompozesas per 46 fonetikala literi qui konformesas a silabi (kustumale, un konsonanto ed un vokalo, exemple «ka»). Le kana povas asociesar a punti qui indikas pronunco-chanjo e li posibligas expresar omna soni di la moderna Japoniana linguo. La silabala skribosistemo «hiragana» asociesas a le «kanji» por skribar ordinara vorti Japoniana. La silabala skribosistemo «katakana» uzesas por trans-skribar la vorti pruntita a la stranjera lingui, tale la propra nomi exterlandala , same kam la bruisi e la brami dil animali.
En Japonia, existas anke multa dialekti nomizita «hôgen»-i. Singla dialekto havas propra vorti por indikar la sama kozi kam la oficala linguo. Existas anke multa acento- ed intonado-diferi, e la verbi e la adjektivi prizentas dezinenco-varianti. Tamen la linguo parolata en Tokio konsideresas kom la normigita Japoniana e la dialekti esas nur rare obstaklo por la interkompreno.


Segun texto pri la Japoniana kulturo trovata che la interreto

dimanche 11 janvier 2009

USANA SKOLI E GUGLIELMUS (WILHELM) II


Kelka dii ante nun, me skribis, ke segun jurnalo quan me abonas, la Usana doco-sistemo esas tre mala e ke Usa ne plus sucesas edukar valida ciencisti. Me kredis ke ico koncernas nur la universitati e ke la bazala skoli esas ankore decanta. Ma interretala mesajo da Usano informis me plu bone, anke la bazala skoli esas en tre mala stando. Il mem parolis pri kadavro aludante la Usana doco-sistemo e la Usana skoli. Yen ulo qua esas pavoriganta, nam la situeso en west-Europa carelate desamelioreskas konstante e me timas ke, kelka yari pos nun, ni esos exakte en la sama edukala situeso kam la Usani nun.
Hiere, esis la dio di santa Guglielmus (F:Guillaume, A:William, G:Wilhelm), ico esis la festo-dio dil imperiestro e por tale dicar nacionala festo, en Germania ante la unesma mondo-milito. Me probis lektar omna posibla Wikipedia-artikli en Espo, Franca, Angla e Germana lingui pri Guglielmus (Wilhelm) II (1859-1941) qua esis la lasta Germana imperiestro. Sat stranje la maxim favoroza pri lu esis la artiklo en Esperanto e la maxim desfavoroza esis olta en la Germana. Advere Sinioro Guglielmus II esis tre desfortunoza persono, nam lu naskis kun paralizita brakio pro nasko-desfacilaji. Il kuracesis tre severe omnamaniere por "risaneskar" ed il tre sufris pri lo. La konsequi pri lua posa konduto esis ne-evaluebla. Un de la artikli opinionis ke se Guglielmus II mortabus ante la unesma mondo-milito il poslasabus la memorajo di tre granda monarko, nam itatempe Germania esis tre prosperanta e dinamismoza lando. Ma la Germana artiklo aludis historiisto qua asertas ke pro lua granda nacionalismo e pro lua antisemidismo Guglielmus II esis prekursoro di Adolfus Hitler. Me pensas ke ico esas exajerita, cetere Guglielmus II, mem se lu ne amis la Israelidi, tamen nulatempe persekutis li ed il esis furioza pos informesir pri la kristala nokto di 1938, kande Israelidi molestesis e lia vendeyi e sinagogi incendiesis dal nazisti. Kande il mortis en 1941, il ne volis enterigesar en Germania adminime tam longatempe kam la monarkio ne riestablisesas en ita desfortunoza lando. Lua tombo do, jacas en Nederlando ankore nun. La monarkiismo qua esas multe plu honorinda doktrino kam la nazismo permanas en Germania (quale en multa landi di Europa) ma ol esas poke konocata e poke populara, mem se lua partisani esas kelkafoye tre entuziasmoza.

samedi 10 janvier 2009

PLEZIVA ANIVERSARIO


Me saveskis, cadie, ke la nuna dio esas la 80ma aniversario di Tintin. La famoza adolecanta jurnalisto, kreata dal Belga desegnisto ed autoro Herge, celebras lua okadekesma yaro di publikigo sub formo di kartuni*. La unesma albumo tre ideologiale markizita (ol publikigesis da yunarala katolika revuo) titulizesis Tintin en Soviet Uniono. Pose sequis altra albumi : Tintin en Usa, Tintin en Kongolando (tre kontroversata nunepoke, nam la Afrikani en ol prizentesas segun la vidpunto dil Europana kolonialisti dil komenco di la XXma yarcento) e diversa tre sucesoza albumi : la misterioza stelo, la nigra insulo, Tintin en la lando dil nigra oro, la sekretajo dil Unikorno, la trezoro di Rackham la reda, la blua lotuso edc. On povis mem lektar ye la fino di la autoro-vivo albumo ube on intervenigis exter-terani. Quankam ica albumi reprezentas sociala vivo dil mezo di la XXma yarcento qua ne plus konformesas a la nuna mondo, oli duras vendesar ankore tre bone. On darfas esperar ke Tintin celebros ankore multa aniversarii e ke, uladie, lua albumi povos tradukesar ad Ido.

<<<:::>>>

vendredi 9 janvier 2009

GANESH E LA LAKTO-MIRAKLO


« Ho Deo Mea, venez manifestar tua prezenteso en ica statuo, plasizez tu en ol. Ica imajo divenez korpo por tu. » - segun Atharva Veda (Le « Veda » esas sakra texti di India qui evas plu kam 3000 yari).

Ye la 21ma di septembro 1995, semblas ke Ganesh (deajo kun elefanto-kapo, tre amata e populara en India) t.e. la deo dil obstakli e di la sajeso respondizas ica « Veda »-ala prego qua esas extreme anciena. La magazini, la laboreyi, la kontori klozesas en la skopo ke singlu povez irar por nutrar la Deajo. La turbi amaseskas an la pordi dil templi e milioni de lakta litri desaparas ye la astonegata o joyoze admiranta okuli dil testi.

Mem en Francia on audis, che la radiofonala* staciono France-Culture, la informajo pri ta favoro-dio e pri to quon la informili nomizis « la lakto-miraklo ».
Omno komencis frue matine. Esas 5 kl., t.e. la tempo dil jornesko, e konseque, la oportuna instanto en India por veneracar la Deo dil komenci, nome Ganesh. La « puja » (rituaro) qua facesas singladie, honore a lu, konsistas ek ofrar a lu diversa kozi : lumo, flori, incenso, « vibhuti » (sakra cindro) ed anke lakto, qua esas pureso-simbolo. Ma itadie, eventas nekustumalaji. Viro habitanta preurbo di New Delhi sonjis ke Ganesh tre deziras absorbar lakto. Konseque, il iras, quik de la auroro, a la maxim proxima templo ube skeptika sacerdoto permisas a lu ofrar kulieredo de lakto a la petra statuo. E lore, astonegante, desaparas la lakto, « magiale konsumata dal Deo ». Ed ica fenomeno repetesas. Dum tempo de kelka hori, la informajo difuzesas rapidege e la templi di tota India vizitesas da kurioza ed entuziasmoza turbi. Singlu volas ofrar ulo, e por singlu la fakto esas la sama : senegarde ke Ganesh esez ek petro, bronzo, arjento o ligno, la lakto, qua ofresas a lu per proximigar la kuliero de lua rostro, lua dentego o lua boko, desaparas kelka sekundi pose, kelkafoye kelka minuti pose. Ne importas ke la ofrajo donesez devocoze o pro nura kuriozeso, da fervoroza hinduisto, Mohamedano o mem ateisto, la rezulto sempre esas la sama : GANESH DRINKAS LA LAKTO.


La hinduisti ya savas ke Ganesh esas gurmanda Deo, nu itadie, lu pruvas a li ke lu vere meritas lua reputeso, nam lo esas mili de lakta litri qui desaparas ! En Mumbay (Bombay) o Delhi, la magazini fine indijas la precoza liquido. Singlu volas experimentar o verifikar da su ipsa ica nekredeblajo. La homi stacas en serii qui plulongeskas alonge la templi, e viri, mulieri, same kam pueri, vartas kun laktopoti enmanue, dum plura hori por povar travivar ica extraordinara okaziono.

Ni askoltez l'experienco di Jay Debashi, jurnalistino, tale quale el deskriptis ol por la
kolumni dil jurnalo NEW DELHI ORGANISER :
« Lo esas quaze benediko ! » elu dicas. Multa personi quale Rilke Verma di la jurnalo TIMES opinionas ke ico esas vere miraklo. « Pro ke me esas religiema persono, me iris unesme a chambro e me lokizis kulieredo de lakto kontre la fotografuro di Ganesh. Me astonesis vidar ke, kelka sekundi pose, la kulieredo esis mi-vakua. Me verifikis ke la kadro dil fotografuro ne esas humida. Fakte, ol esas sika. Me ne povis kredar to quon me esas vidanta. Ico esas klare mesajo dal Dei dicante « Ni esas hike, yen la pruvo ».La fakto ke statuo manifestesez , ke ol aceptez la ofraji qui donacesas ad lu, ico eventas tempope en la hinduismo, ma ico esas rara fenomeno, mem tote eceptala, ed ol grantesas nur a tre devocoza homi. Olim existis Nambi Anbar Nambi, granda santulo vivinta dum la 10ma yarcento, il habitis la regiono Tamil Nadu e Ganesh manjis lua ofraji. E pose la granda mistikulo di Bengal, Ramakrishna Paramahamsa, a qua Kali, t.e. la Deala Matro, manifestesis en la templo di Kalkutta.


Ma cadie, la miraklo esas amasala miraklo. Mili de personi koncernesas ed ico eventas en diversa loki di nia planeto. Ganesh ne establisas diferi inter lua adepti, il benedikas omni e grantas lua favoro ad omni, sen dicerno de la raso, la kasto, la fortuno o mem la religio. Ico esas fenomeno nulatempe eventinta antee e kelka personi interpretas ol kom l'anunco di ciklo-fino e la veno di nova ero o kom signo di la arivo da granda ento sur la Tero.

Dicesas en India, ke kande Krishna naskis la bovini-mamo furnisis tre abundanta lakto, ico esis raporto quan multi opinionis esar nur rakonto... til cadie ! La granda majoritato de la homi agnoskas la lakto-miraklo kom miraklo, t.e. extraordinara evento, neexplikebla per la naturo-legi e qua atribuesas a la prezenteso od a l'ago da deala povo. La plu multa hinduisti konvinkesas pri la reala existo di la dei e di Deo same kam pri lia interago kun la homo. Jay Dubashi dicas « Se uladie la dei decensas e drinkas kelketa lakto de nia kulieredi, pro quo ico esus miraklo ? Ico esas tote naturala afero ! »

Kompreneble existas tamen kelka skeptika ciencisti qui probas negar la deala manifesto di ca evento. Li parolas pri kapilareso-fenomeno e pri kolektiva histerio. La molekuli sur la rugoza surfaco petra o marmora povas krear kapilareso-fenomeno absorbanta la lakta guteti. Cetere oli ne esus reale absorbata dal statuo ma formacus dina strato de guteti ye la surfaco qua esus videbla se la statuo esus nigra. Opoze ad ita expliko on povas dicar : Forsan esas tala pro quo ne ? Ma lore adube iris ica omna lakto ? Ultre lo : qualamotive ica fenomeno nulatempe antee eventis, nek dum la dek yari qui sequis ica famoza dio 21ma di septembro '95 ?

La skeptikismo e la dubo sempre akompanas omna extraordinara fenomeni. Kande miraklo efektigesas la homo konfrontesas a lua limiti, il ne plus povas intelektar, il ne plus povas explikar, ulo plu granda kam lu superiras lu. Oportas lore saltar mentale aden lo Deala, altramaniere omno divenas misterioza e nekomprenebla.

« Facilesas kredar kande onu vidas. Serchar per onua tota anmo lore ne plus necesesas. Nur deskovras la extersensa vereso ta qua ipsa sua skeptikeson vinkas ». (Yogananda)
Por nia Ocidentala menti, la veneraco dil statui en la hinduismo esas kelkafoye desfacile aceptebla. Onu ne tre bone komprenas ita parto de la kulto qua konsistas ek nutrar la statui, purigar oli e varsar adsur lia kapi amaso de sakra pudro , vestizar oli edc... Lore se la statui produktas vivo-signi, movas e drinkas lakto, on vere ne plus savas to quon on devas opinionar ! Por studiar ita miraklo da Ganesh en lua maxim spiritala dimensiono, me propozas a vu probar komprenar to quo esas vere statuo en la hinduista kulto danke la expliki da Swami Premananda, sajulo di nia epoko vivanta en sud-India : « Kande la templo parkonstruktesas , ilu dicas, la deajo instalesas pos grandanombra festi- e rituaro-dii. Dum la precipua ceremonio onu demandas a Deo* venar por habitar la statuo.


La statuo lore konsideresas kom esante la provizora korpo di Deo quan ni veneracas dum rituaro nomita « puja ».

Oportas intelektar ke ni ne veneracas petro o statuo, ma ni sendas nia pregi a la Deajo quan ol reprezentas. »

« Ni komunikas kun la Deo per la mediaco di « puja » honore a la Deajo. Lore vibrado prezentesas en la templo ed ol esas quaze granda faro qua donas lumo e guidas la homaro. »
Deo* : Deo esas la Universala Forco, la Kosmala Inteligenteso, la Prima Energio, la Suprega Vereso...


Sur la interreto on povas serchar

Artiko extraktita de la revuo STARGATE

jeudi 8 janvier 2009

LA SPORTALA AUTOMOBIL-RALIO DAKAR


En Francia, depos 1978 eventas singlayare sportala automobil-ralio nomizita Paris-Dakar dum la monato januaro. La konkursanti departis kun lia sport-automobilo de Paris ed arivis en Dakar pos longa e riskoza itinerario. Ica ralio de sport-automobili divenis tre famoza dum la sucedo dil tempo. Regretinde dum la recenta yari, ol divenis tro danjeroza nam la islamisti di Mauritania - loko ube koakte la ralianti devis transitar por atingor Dakar - minacis la konkursanti per terorista agi. Ico ne esis vana minaco, nam kelka semani ante la previdita trairo da la ralianti, Franca turisti kaptesis e mortigesis da teroristi. Do, cirkonspekte, pasinta-yare en 2008, la organizeri renuncis efektigar la automobil-ralio dum ita yaro. Ma por durigar la dicita ralio, on rezolvis organizar ol en sud-Amerika dum 2009. Tale, kelka dii ante nun, ica famoza sportala automobil-ralio departis de Arjentinia e trairos sud-Amerikana landi. Sen terorista danjero. Ma stranje, onu savis nulo plu bona kam mantenar la anciena nomo Dakar, quankam nulakaze ica urbo atingesos, nam Dakar esas en Afrika. Do ica automobilal konkurso havas nun nomo qua esas exter la realeso.

mercredi 7 janvier 2009

FATO DI USA


Cadie, me lektis en jurnalo quan me abonas stranja artikleto pri Usa. Segun ica artikleto, la "WALL STREET JOURNAL" ye la 29ma di decembro 2008, citis la predici da Igor Panarin, dekano dil diplomacala akademio di la Rusa ministrerio por Exterlandala Aferi, koncerne la desagrego di Usa ye la junio-fino di 2010 eventonta pos intercivitana milito dum 2009. Segun ica predico, Usa dispartigesos a lua vicina landi (exakte quale Polonia ye la fino dil XVIIIma yarcento). Kompreneble tala profetumajo aspektas plu extravaganta kam realigebla. Ma to quo esas plu serioza esas la informo dissavigita en la sama jurnalo, ke Usa havas sempre min multa valoroza Usana ciencisti pro ke lua edukado-sistemo (di Usa) esas en tre mala stando. Certe la Usani pensas atraktar Europana ciencozi per favoroza kondicioni produktante tale la "brain drain" (fugo dal cerebri). Ma la sama jurnalo adjuntas ke ico esas mizeroza resurso* qua minacesas cesar efikar se la ekonomiala e financala krizo pluampleskos.

LA MISTERII DIL GROTO DI ROMULUS E REMUS


[Ita supozata loko deskovresis pede di Romana monto, ol jacis ye 16 metri de subtera profundeso]

ROMA Da nia korespondanta jurnalistino

Depos plura yarcenti, arkeologiisti serchas la traci dil mitala groto di Remus e Romulus, la fonderi di Roma, ye tempo evanta de ok yarcenti ante nia ero. Tale adminime asertas legendo. Pro ke lu timis ke lua nevuli nocez lu, imperiestro Amulius supozeble pozis en korbo e forjetis aden l'aquo dil fluvio Tibro la jemeli Romulus e Remus, filiuli dil Deo Marso e di la vestalo Rhea Silvia. La korbo atingabus groto pede dil monto Palatino. Ibe volfino, segun tradicionala raporto, alaktabis la infanteti. Ad ica legendo adjuntesas nun altra extraordinara historio. Elektronika okulo decensis recente en la internaji dil monto Palatino en la skopo probar salvar la restaji dil palaco di Augustus, unesma imperiestro di Roma. Ye 16 metri sub-tere, la sondilo atingis la kordio dil Roma-historio : la lupercale ube la volfino nutrabus per sua lakto la hungranta jemeli, la groto ye 9 metri de alteso e 7,7 metri de diametro, quan Augustus dekorigabus luxoze por transformar ol a fondera loko dil Imperio Romana. La imaji kaptita per kamero montras la vulto perfekte mantenata, ornita per mozaiki, per plurkolora marmoraji, per konketi e per blanka aglo sur fundo blua. Dum tempo-pasado, ol divenis sakra loko ube onu celebris, ye la 15ma di februaro, la «Lupercali» por honorizar la deo dil besti-trupi, Faunus Lupercus. En 496, la papo Gelasus I abolisis ita pagana rituo...

«Ni trovis mitologiala peizajo qua divenis reala loko !» klameskis la ministro pri Kulturo, Francesco Rutelli, qua esas anciena komonestro di Roma. Ma kad onu havas la certeso ke parolesas pri la groto di Romulus e Remus ? Segun la arkeologiisto Irene Iacopi, qua koordinis la labori, indijesas la pruvo di simbolo. «Ne esas volfi, ma aglo. Malgre to, ica loko konformesas a la spaco dil aludita groto, inter la cirko Maximus e la monto Palatino, olqua indikesis dal maxim granda specalisto pri la antiqua Roma, nome l'arkeologiisto Rodolfo Lanciani (1845-1929). Altra grava punto esas la proximeso a la palaco di Augustus, olqua volabis inkluzar altra loko tre forte simbolatra : la kabano di Romulus.» On mustos tamen vartar la fino dil explorado di ca groto e di la serchadi pri lua ligili kun la palaco di Augustus ante konfirmar la realigo di revo por ti qui konsakras parto de lia vivo a dechifrar la origini di la Eterna Urbo (1).

Eterna Urbo (1) : Roma.

Segun artiklo da ANNE LE NIR publikigita en la diala jurnalo LA CROIX

FENOMENO DI NIA TEMPO : LA GOTIKISMO


Introdukto : La gotikismo esas marjinala poke konocata fenomeno di nia tempo. Ol esas ulaspeca romantikismo moderna, t.e. reakto kontre la existanta ordino sociala, intelektala, spiritala, artala etp. Ol havas multa komuna traiti kun la romantikismo di la 19ma yarcento, nome simila inklino por lo morbala, la morto, la tombeyi e la vampiri. Ma ne nur. La gotikismo esas alternativa vivo-maniero por parto de la yunaro qua refuzas la mondo quan la preirinta generacioni impozas a lu. Ita yunaro ne kombatas enstrade, ma lu kreis altra universo mentala, altra manieri vivar e konceptar la vivo...
Sube kelka personi skribas pri la gotikismo.

« Segun me, la gotikismo signifikas ke on joyas pro simpla kozi qui esas vivo-valoraji obliviita da la moderna homo.
Ico signifikas extazeskar pri mikraji, t.e. la naturala beleso di la naturo : infanto qua ludas; tigro qua chasas, foresto de majestoza arbori; levo da la suno qua extensas sua radii sempre plu alte en la firmamento; celebrar la morto qua envelopas ni omna uladie, por prizar mem plu multe la vivo; homi qui ne interkonocas e qui tamen dicas reciproke bona jorno !... La gotikismo grande egardas ica omna kozi, nam oli obliviesas, ed ol esas anke la fakto sentar la mondo qua vibradas, qua klamas, ma quan la homi ne volas audar. »
« La gotikismo ne esas konkreta, singlu perceptas ol luamaniere ».
« La gotika estetiko ne esas tam mizeroza e tristiganta kam la plu multa homi opinionas. La gotika stilo esas tote kontrea di ico. Ol adoptas kozi qui semblas mizeroza e tristiganta e deskovras beleso en oli. Lo morbala e lo tragediala povas perceptesar kom romantika e mem sensuala por ti qui havas sat multa kurajo por regardar nemediate to quon li timas admaxime. Li embracas la dekado dil moderna mondo. La ruini di urbo, qua olim grande impresis pro lua importo, esas fonto di nova forteso por la gotika spirito. La gotika idealo facinesas per lo skeletala ed omno qua obskuresas. Nome, la obskureso esas plu kam lumo-indijo, ol esas energio, posturo. Opozite a la cetera socio, ti qui selektas la gotika vivo-stilo ne timas la obskura latero di la kozi, neanke li asertas ke ol ne existas. Omnakaze la gotikisti ne negas la sedukto dil obskureso por li. La gotika posturo esas la agnosko e la acepto dil obskureso.
La gotikismo ne esas la sumo di omna defekti di la homo. Depos longa tempo la verki dal granda artisti orientizesas vers la tragediala latero dil vivo : Racine, Anouilh, Villon, Raimbaud, Lamartine, Baudelaire, Schopenhauer, Camus, Nabokov, Maupassant, Chateaubriand edc... la listo esas ankore longa . To quo povas similesar presorgo dil morto esas celebro di la vivo. Ne parolesas pri suocido o mortigo, ma koncieskar ke prizar la morto posibligas amar la vivo.
La stilo, la inteligenteso, la delikateso e la eleganteso impregnas la gotika mondo. La kreiveso esas precipuajo por la gotika ideali, nam en ica beleso-serchado la gotika sentemeso refuzas la enoyo. Mediace dil arto, di la modo, di la literaturo, la gotikismo sempre sucesas esar interesiva. »
« Ne fidez la vivo qua semblas esar bela e rozea, nam la rozi havas dorni. »


LA RADIKI DIL GOTIKISMO
La gotikismo ja existis longatempe ante ke ol esus tale nomizita. Ita kulturo prosperis e mortis por tandem rinaskar ye diferanta epoki, en plura diferanta loki.
En est-Europa ed en nord-Amerika, la gotika kulturo, riaparas per literaturala movado qua opozesas a la klasikismo. La adepti dil gotikismo esis tote nigre vestizita e dicis pri su ke li esas « la nova gotiki romantika « . Plu tarde ye la fino dil yari 1970 e komence dil yari 1980, la gotikismo rikreesis da personi qui volis frenagar la « punk »-movado per asociar lia idearo kun olta dil «romantika gotiki ». Lore la gotiki esis grupi de yuni rebela kontre la sociala ordino.
De 1987, ica kulturo esis preske mortinta pro lua poka suceso. E, subite, nova generaciono de deskontentigita yuni videbleskis. Li, suafoye, adoptis la gotika kulturo e plurichigis ol per multa nova faceti.


OBSKURA POEMI (gotika)

Kad Deo o Demono ? De Kylliox
Kreuro di lo mala,
Qua marchas sur la Tero,
Filiulo celita di Baal,
Marchanta sur la Maro,
Ulu veneracas tua deeso
Per sennombra vicii efektigar,
E tu difuzas en la aero,
Ita vivo por tante destruktar,
Dum eterneso restis tu en la ombro,
Celante tu avan nia okularo,
Cadie venis la tempo
Savigar ke nomo tua esas Deo...


En tu di Selene
en mea okuli tu esis lumeto pala
esis tu por me a deo simila
Apta ludar per la vorti bela
tu savigis da me ke li esas falsa.
Esis tu mea Amoro unesma
e me pensis ke ico esos por tempo eterna.
Dicis tu ke men tu amoras
E tun erore me kredabas.
Ruptis tu mea kordio,
la vivo por me ne plus havas saporo.
Me esas en kompleta damneso,
por me ne plus esas salveso,
Pro quo la eterneso,
pro quo l'amoro ?
Tun me amoras ed en mea kordio tu restas,
per tu cadie me mortas.
Per tu me vivabas,
pro tua kulpo me ne plus esas.

mardi 6 janvier 2009

SINGLADIA VIVO : DURANTA FROSTO


Komence, me tre joyis pro la falanta nivo e la peizajo di Kristnaskala post-karto qua esis videbla de mea fenestro, ma kande me ekiris e ke me glitis enstrade pro la nivuro e la frosto-pluvo, me divenis multe min entuziasmoza. Me esas mem tre desentuziasmoza nun, nam pro ke me ne havas automobilo, me povas irar ad-urbe nur per autobuso e la autobus-trafiko ne plus esas reguloza e kelkafoye on mustas vartar dum longa tempo ante povar enirar ol ed efektigar kompraji enurbe. Me habitas en Francilia (Parisala regiono) depos 1971, e nulatempe antee, me experiencabis tante harda e duriva vintrala frosto. Certe esis altra yari kande la vetero esis tre kolda e frostema, ma ico ne duris dum longa tempo (nur dum kelka dii), nun ni havas frostego de plura semani e ne semblas ke ico finos balde. La ciencozi povas parolar pri klimatala pluvarmigo, ma ico ne esas sempre evidenta. Ica vintro pensigas da me pri la severa e frostoza vintri di la periodo preirinta la Franca revoluciono e me memoras pikturo ube on vidis rejo Ludovikus XVI almonanta povra rurani. La nivoza peizajo esis la sama kam olta kam me povas spektar de mea fenestro. Esperinde, ico ne esas auguro por la venonta tempo...

lundi 5 janvier 2009

DIPLOMACALA ACEPTO CHE LA KORTO DI HISPANIA


Nehabitata dal rejala familio depos la tempo di Alfonso XIII, la palaco di Oriento itere relateskas kun lua pasinteso. Ico duris dum la tempo di facinanta acepto por la diplomacistaro.
Esas dimezo. La turisti ekiras. La festala saloni dil palaco di Oriento riuzesas ye la servo dil rejo. Ye ica jovdio 12ma di januaro eventas hike, quale singlayare, la yarala acepto dil diplomacistaro. Ico esas splendidega ceno en tri akti, kun halbardieri pedvestizita per boti, surhavanta trikorna chapeli e tenante lanco en la manuo. Ica spektaklo pleesas da la « Guardia Real » en kostumi nechanjata depos 1875; la dekoruro esas baroka segun la maxim pura stilo Karlo III; la speguli esas ek orizita ligno, videblesas maestri-pikturi, kandelabri ek orizita bronzo e diplomacisti vestizita per kortala kostumi.


AKTO I GASPARINI-SALONO : (Segun la nomo dil Italiana arkitekto invitita da Karlo III por plubeligar ica palaco). Sur la muri dil anciena manjo-chambro on povas vidar brileganta silkaji reda, de la plafono pendas impoziva lustri ek kristalo. Vestizita per ceremoniala vestio, asistas e vartas la chefa ministro José Luis Rodriguez Zapatero e la ministro pri Exterlandala Aferi e Kooperado, Miguel Angel Moratinos, ilqua akompanesas da lua spozino. Lore, arivas rejo Juan Carlos, rejina Sofia e princo Felipe. La suverenino, qua vestizesas per robo ek satino e brodita denteli, surhavas koliaro ek delikata perli olqua ofresis en 1878 da Alfonso XII a lua spozino Mercedes kom mariajo-donaco. Ol esas un de la maxim bela koliari dil mondo. On komencas parolar. La aktori intersalutas, intergratulas, interpresas la manui e kisas olti di la siorini. Multa manui... Pro ke kinacent invititi, ambasadisti, konsuli e legati prizentas homajo a la rejala familio.

AKTO II LA TRONO-SALONO : Sub la plafono gloriizanta la monarkio, qua piktesis da Tiepolo, la ceno di la diskursi komencas per la interveno dal nuncio papala, Sinioro Manuel Monteiro de Castro, ilqua esas la maxim anciena diplomacisto enofica en Hispania. Pose sequas la tre deziroze vartita diskurso dal rejo, qua deskriptas la precipua temi di la exterlandala politiko Hispana, nome : internaciona sekureso, lukto kontre la terorismo, demokratio e paco en la mondo « Sefarada (1) Domo kreesos lor la duadekesma aniversario dil starto di la diplomacala relati da Hispania kun Israel, same kam Araba Domo en 2006, en la skopo plufortigar la privilejizita relati da Hispania kun la Araba landi. »

LASTA AKTO : Giganta bufeto ofresas en la impoziva salono di la Koloni, t.e. la maxim granda chambro dil palaco, ye exakte 14 kloki. Lo esas la spektaklo-fino. La lasta restanta invititi livas la ceneyo.

Sefarada (1) : La Sefaradi esas la Judi de Hispana origino.

Segun artiklo da Marianne Niermans publikita en la revuo POINT DE VUE (VIDPUNTO)

dimanche 4 janvier 2009

EKOLOGIO : KANTINO EN ROMA FURNISAS EKOLOGIALA NUTRIVI


[Ica inicio havas loko enkadre di prevento-agado por evitar nutrivala trubli e por protektar la ambiento.]

ROMA
De nia korespondanta jurnalistino


Quale en omna skoli di Roma, la kantino dil skolo Giulio Alessi disdonas, depos 2002, nur repasti preparita per ekologiala nutrivi. Kande me vizitis ol, la menuo esis : legumi-supo, kuniklo-karno, ceriza tomati, kruda karoti e piro kom desero-disho. Singladie, koquistino helpata da dietistino e da sis servistini preparas 320 repasti. Eli esas employata da la "catering"-societo Dussman qua sucesis vinkar lor advoko por ofro de servi propozita da la municipala direktanti Romana en la skopo jerar 45 kantini.Ye ita jovdio, Benedetta e Silvia, qui esas responsiva membri dil komitato di la lernanti-genitori, entraprezas ne-expektita inspekto. En la nutriveyo, eli verifikas kad la produkturi konformesas a la pre-adjudikala kontrato di la urbodomo ed eli kontrolas la etiketi qui glutinesas sur la kesti di frukti e legumi. Preske omno venas de la Latium-regiono, t.e. la regiono di Roma, nam oportas egardar la fresheso-fristo de 48 hori inter la rekolto e la konsumado ed omno certigesas kom ekologiala produkturi. Anke la karni. Olta di bovo venas de edukeyo di prizata rasi qui rienduktesis en la regiono di Roma ; la agnelo-karno importacesas de Wals.
En la frostigilo por fishi, onu deskovras ke li omna venas de Nederlando. «Ico esas motivizita per la kusto», agnoskas Benedetta.Farini e cereali venas de la regioni di nord-Italia. La oliv-oleo produktesis en Ombria, la vinagro facesis en Viterbo e same kam l'origano li certigesas kom ekologiala produkturi. Dum ke la bisquiti e la chokolado-tabuleti kompresis che la equitatoza komerco, quale cetere ico mustas esar koncerne 6% de la uzata produkturi. Nur la lakto importacesas de Germania. Nova aranjuro permisas lo motive di la desfacilaji por provizado carelate en Italia.
Vestizita per lia bluzo, ye koloro rejala blua por la yunuli, rozea por la yunini, la pueri ridetas kordiale. Li esas yuna lernanti tre babilema ! Ye l'extremajo di la manjeyo, Maria-Giulia, docistino, asertas : "Ni manjas naturala nutrivi, oli esas tre sana e saporoza ! ", dum krokar karoto. Riccardo konfesas ke il ne prizas la supi : "Me preferas la "lasagni" e ultro lo, hike, onu nultempe recevas fritita terpomi !" tale deklaras chagrenita ita 9yarulo. Fakte la uzado di grasaji esas porcionigita. Mem la omleti devas bakesar. Giuliano devoras sis tomati dum tempo-periodo de du minuti. "Me provizas me per vitamini pro ke mea matreto ne havas disponebla tempo por koquar ulo altra kam " hamburger"-i", tale lu naracas ante manjar gluteme sua piro.Omno esas ne nur ekologiala ma anke diversa ed equilibrita segun la energiala bezoni - 3yara infanto recevas porciono de 166 g ye pasti, 8yara puero recevas 235 g de oli - yen la precipua traiti dil 160 000 repasti servata, singladie, en la skoli di Roma."La genitori esas ravisata per ica inicio qua eventas enkadre di edukado a sana nutrado ed a egardo dil ambiento", joyas dicar Benedetta. "E la manjaji plusa iras a la Caritas-organizuro" el savigas. Ita nutrivi destinesas anke luktar kontre la obezeso. "Ye la evo 10 yari, 20% de la Italiani ja esas obeza"Ultre lo, ica ekologiala repasti ne esas tro chera por familiala budjeto. Li kustas du euri singladie, la cetera spenso (tri euri) pagesas dal municipo. "Desfortunoze nul analizo entraprezesis por evaluar la efekto di ca nutrivi a la sanesala stando di nia kindi*", dicas kun regreto Marisa, la dietistino. Same nul analizo facesis pri la modifiki dil agrokultivala labormanieri e pri la ekonomiala reperkuti di co." Motive di la lego pri la libera konkurenco, ni ne darfas favorar la agrokultivala exploteyi Romana", tale explikas Andrea Ferrante, prezidanto dil Asociuro pri ekologiala agrokultivo (Aiab). "Altra serioza problemo esas ke Italia ne havas distributo-reto suficante bone organizata, mem se ol esas la numero un pri ekologiala produkturi en Europa, kun 44 733 produktisti, e 1 milion hektari certigita kom ekologiala, t.e. 8,4% de la kultivata arei."Ma la responsivi di la Latium-regiono kreis la unesma ekologiala platformo. "Ita strategiala e komercala centro, inaugurata ye la 12ma di septembro en Guidonia, (ye 30 km de Roma) plufaciligos la distributo dum igar la preci plu chipa", icon asertas la responsivino pri la regionala politiki agrokultival, Daniela Valentini, qua esas fiera anuncar ke en 2009, la kusto dil repasti en la skolala kantini, segun versimileso, pluchipeskos ye 50 centimi.


Kindi* : Neadulta personi de la nasko til 15 yari, cirkume.

Tradukuro de artiklo redaktita da Anne Le Nir publikigita en la jurnalo LA CROIX

samedi 3 janvier 2009

LILIA FLORI


Mesajo quan me sendis a diversa forumi ye la 12ma di julio 2007.

Yo* Idistaro !
Pro ke mea laboreyo chanjis sua adreso, me nun laboras en Montreuil, preurbo di Paris. Tote apude, danke la subtera treno, on arivas facile a la urbeto Vincennes. En Vincennes, splendida Mezepokal kastelo, qua esis anke fortreso kelke similesanta la turmo di London, stacas fiere dominacante la urbo. Promenante en Vincennes, me havis la joyo, kom royalisto, vidar la statuo di santa Ludovikus (Louis IX rejo di Francia de 1226 til 1270) e, cirkum ica statuo, esis splendida lilii. La lilio esis la simbolo dil Franca monarkio e me havis la plezuro konstatar ke malgre la rejimo dil republiko, adminime en un urbo di Francia, onu ne oblivias nia reji nek lia simbolo. Ultre lo, Vincennes esas agreabla preurbo di Paris, e la lokala kastelo-fortreso recente komplete restauresis. Pro ke Vincennes ne esas fora de la Idista renkontreyo di cayare, me konsilas a la Idisti irar a Vincennes per la subtera treno (facile atingebla) e vizitar lasplendida kastelo qua esas totamonde famoza.Royalista saluti. JM :::-:::

NIVO-FLOKI


Hiere, matine, ante ekirar de mea hemo por efektigar kompraji, me regardis tra la fenestro pro ke me ja vidabis kelka nivo-floki. Nivis ! Ico esas rarajo en Francilia (Parisala regiono) ed ico memorigis da me la ja fora tempo di mea infanteso e puereso kande la vintri en Francilia esis multe plu nivoza kam nun. Me havis subite la sentimento rihavar la inocenteso e vivozeso di mea tre yuna evo. La tempo esis abolisata e me havis preske l'impreso ebriiganta rinaskar e komencar nova altra vivo. Adminime lo esis tale dum kurta tempo, nam balde la nivo-floki cesis falar e la nivuro fuzesis rapide. Quale dicas la poeto François Villon (XVma yarcento) en tre nostalgioza poemo : «ma ube esas la nivuri di olim ?»

vendredi 2 janvier 2009

TURISMO EN PROVINS


PROVINS STIMULESAS PER LA GRANTO DAL UNESCO DI LUA STATUTO DI MONDALA PATRIMONIO

[Introdukto] Provins esas urbeto ye 100 km de Paris, cirkume. Ol esas famoza pro ke ol esis tre richa urbo dum la Mezepoko (XIIma e XIIIma yarcenti), nam ol esis lore posedajo dil Komti di Champania e povis prosperar danke la komercala aktiveso dil tre famoza, tatempe, ferii di Champania. Lo remarkinda che ica urbo esas ke ol restis en preske netushita stando di richa mezepokal urbo. De longa tempo la turisti interesesas pri ol. La nova statuto grantita ad ol da UNESCO igas ol mem plu famoza, ma atraktas tro multa turisti venanta de la tota mondo. Me ipsa intencas sejornar ibe dum kelka dii, e me esperas ke la suba artiklo ne instigos la Idisti voyajar a Provins, nam me deziras ke esez ankore plaso en la hoteli di ca urbo, e ke la adepti di nia Linguo Internaciona ne irez tro amasale adibe.

Venis a Provins kinacent mil viziteri meznombre ante 2001 ; li nun esas un milion. Per recevar dal Unesco, dum decembro 2001, la deziregata statuto di mondala Patrimonio di la homaro, Provins, en la departmento Seine-et-Marne, eniris la kategorio dil eminentaji dil Franca turismo. La urbo cirkondata da impoziva remparo-cirkuito fortifikata erektita dum la XIIIma yarcento dal komti di Champania vekis brutale de lua dormeto por arogar a su la moyeni riyuneskar. Ita nova yuneso mezuresas per centi de metri ek restaurata rempari.
La ankore necesa du lasta periodi de labori reprezentanta la spenso ye 2,6 milion euri (pekuniizita dal Stato, dal regiono e dal departmento) vidigas precipue militala verki unesmaranga : la porto Santa-Ioannes, la pordo di Jouy, la turmo dil porki e la krenelizita muregi, qui juntas oli, furnisas interesantega leciono pri historio e pri militala arkitekturo a la vizitanti. Jacques Moulin, arkitekto pri historiala Monumenti, qua guidas ica restauro-labori, inspiresas dal anciena graburi di ca urbo, por impozar vidajo tote nekonocata dil fortifikuri : restitucar a la muregi lia frami, lia tektaro, lia arkisteyi same kam la totajo del imperanta defenso-parti destruktita per yarcenti de relativa indiferenteso. Oportas anke adjuntar ad ico la restauro dil monakeyo di la benediktani e la kreo en balda futuro di «muzeografio» pri la mil historio-yari dil kirko Santa-Ayoul en la basa urbo-parto.Segun Jean-François Robin, direktero dil turismo-servo, ita evoluciono modifikas la koncepto quan onu havas pri ca urbo : «Olim Provins esis simpla promeneyo trairata ye la sundio, nun ol divenis kulturala skopa loko tre serioze egardata. De nun on venas ad-hike por sejornar dum plura dii e nia ofro por acepto mustis evolucionar. Ultre la magiale impresanta vido dil rempari e la rikonstituco dil turniri, ni propozas anke konfera viziti por plu postulema turisti qui volas deskovrar profunde la komplexeso dil Mezepoko. Provins obtenis lua statuto dal Unesco ne nur pro lua fablatra patrimonio militala e lua 58 historiala monumenti, ma precipue pro lua urbala organizo kom komercanta urbo lor l'epoko dil granda ferii di Champania qui atraktis omna importanta komercisti di Europa».
Kom konsequo dil rezolvo dal Unesco la tota mondo interesesas pri Provins. La Japoniana televizional kanalo NHK konsakris recente lua kulturala turismo-emiso ad ica Franciliana urbeto. La jemeligo di Provins kun la urbo Ping-Yao, bankala loko mezepokal vicina a Beijing (Pekino) ed agnoskata dal Unesco kom granda komercanta urbo di la homaro, produktas la veno da unesma vizitanti Chiniana, dum ke partenereso kun Siena, en Italia, rimemorigas dal Toskani ke lia ancestri ja venis komercar che la komti di Champania. Mem Disneyland-Paris, fortreso dil franciliana turismo, propozas exkurso a Provins, por kompletigar lua kulturala ofro a la vizitanti qui deziras havar la juo vidar ulo autentika e qui venas de la tota mondo.


Artiklo da Jean-François Caltot publikigita en la jurnalo LE MONDE
Turismo-servo di Provins, tel :01 64 60 26 26
www.provins.net

MEA RENKONTRO KUN LATVIANA IDISTO


Nia Latviana samideano Vilis Stakle, direktero di kulturcentro en Aizkraukle, esis ironta a Bretonia, regiono di Francia, por akompanar adibe lua grupo de adepti di populdansi. Survoye li devis sejornar dum un dio en Paris, ye la 6ma di agosto 2004. Konseque, ni interkonsentis por interrenkontro proxim lua hotelo, apud autobuso por vizitar turismale, kun lu e lua kunvoyajanti la chefurbo di Francia, ube me laboras, e qua ne jacas fore de mea hemurbo. La tempo di ca rendevuo esis ye 13 kloki. Me arivis itadie, avan la dicita hotelo ye 12 kl.55. Multa homi ja cirkondis la autobuso ed interparolis vivoze. Me serchis qua povas esar Vilis, il remarkis me rapide danke la blanka stelo quan me surhavis quale ni konvencionabis. Vilis esas sat longa e forta viro kun blonda blanka hararo e blua okuli, samevanta kam me (60 yari), ed aspektanta kelke plu yuna kam lua evo. Ni komencis interparolar en Ido e pose kun la altra grupani, ni eniris la autobuso. Esis amuziva fakto, nome la guidisto esis Bulgarianino parolante en la Rusa. Itadie nula turismala guidisto Latviane-parolanta esis disponebla en Paris, e, fortunoze, omna grupani esis mezevoza, nam segun expliko da s-ro Stakle la yuni en Latvia ne savas la Rusa pro ke ol ne plus docesas en la skoli. Ni vizitis la precipua loki di Paris : Montmartre, la triumfarko, la invalideyo, la turmo Eiffel. Cetere ni haltis kelkatempe avan la turmo Eiffel. Lore la guidistino questionis me en qua linguo Vilis e me interparolas, nome el kredis ke forsan ico esas la Italiana.
Pos anke vizitir la avenuo dil Champs Elysées e la charmiva quartero Place des Vosges, ni retrovenis a la hotelo. La guidata vizito dil urbego durabis entote dum quar hori (13 kl.-17 kl.). Pos ordinigir la bagaji, esis libera tempo e mea samideano venis kun me por vizitar min intense ma plu libere la chefurbo di Francia. Me irigis lu a la centrala quartero di Paris, nome la Latina Quartero. Ibe ni unesme vizitis la katedralo Notre Dame qua aspektas tante bela vidita de-extere. De-interne, regretinde, malgre lua omna belaji ol esas tro obskura, quale preske omna gotika katedrali. Pos ekirir la katedralo ni sideskis sur benko en la agreabla publika gardeno vicinesanta la katedralo. Ni babilis diversateme e Vilis aludis la tempo kande ne esis posibla a Latviano ekirar la estala landi. Il voyajis lore a Rusia. Nunepoke la Latviani preferas irar ad-weste. Li indijabis dum tro longa tempo ica posibleso. Ni durigis la promenado per vizitar la insulo Saint Louis jacanta en la nemediata proximeso. Olim (quar yarcenti ante nun) parto di ca insulo esis lojata da bovini ed on nomizabis ol « la insulo dil bovini ». Dum la tempo di rejo Louis XIII (1610-1643) konstruktesis quartero kun bela patricala domi ibe. Ni trairis la precipua stradeto dil insulo, tre komercanta e pleziva, dum flanar. Dop ica stradeto an la rivo dil rivero Seine, ni povis admirar anciena eleganta domegi evanta preske quar yarcenti. Trans la rivero, ye la altra rivo, videblesis la spektajo PARIS PLAGE (PARIS PLAJO) eventanta dum la somerala monati e, qua, mea-opinione esas poke atraktiva.
Ni iris dinear a restorerio Italiana en la bulvardo Saint Michel, ed ibe, unesmafoye Vilis gustis de la deser-disho « tiramisu » (dolca kuketo kun chokolado, lakto e kremo). Ni parolis pri la vivo e la problemi en nia rispektiva landi. Fininte la repasto me volis montrar a Vilis la kafeeyo « Procope » ube kelkafoye venis la Franca filozofo ed autoro Voltaire. Ye mea surprizo , ita quartero di Paris aspektis multe plu bela ed agreabla dumnokte kam dumjorne pro la artificala lumo ed anke pro la vivozeso adportita da la grandanombra turisti. Pos vidir la dicita kafeeyo en tre olda stradeto a qua on povas acesar per arkado, ni iris a la direciono dil staciono di subtera treno por ke mea Latviana samideano retroirez a lua hotelo. Survoye ni havis anke la posibleso admirar la « Palais de Justice » (judicierio), edifico konstruktita en baroka-klasika stilo, la malauguroza turmi dil Conciergerie ube rejino Marie-Antoinette (1755-1793)esis enkarcerigita ante lua senkapigo e fine la belega « Hôtel de Ville » (urbodomo di Paris), splendida konstrukturo en Renesanco-stilo. Lore, ni atingis la staciono dil subtera treno e nia Parisana renkontro-dio finis.
Ita dio esis pleziva e joyigiva, quankam tre fatiganta, e me ne havis la posibleso guidar Vilis tra granda parto de Paris quale me deziris, nam ni havis tro poka tempo en nia dispono. Ma ni esperas rividar ni uladie, ulaloke, en Idia.


UCELI FLATERA


Augustus (1) retrovenante a Roma pos sua vinko apud Actium, triumfale aceptesis dal populo. Il salutesis da laboristo, qua prizentis a lu korvo a qua il docabis klamar : « Ave, Caesar, victor ! » (Saluto a tu, Caesar vinkoza.) La princo charmite kompris ta ucelo po sisamil skudi.
Vicino jaluza iris dicar al imperiestro ke ta viro posedas altra korvo qua dicas kozi mem plu amuzanta. Augustus volis vidar lu, e la bestio audigis la yena vorti : « Ave, Antoni victor ! » (Saluto a tu, Antonius vinkoza.) La laboristo, homo prudenta e ruzoza instruktabis tale ca altra korvo por la kazo ke Antonius esabus vinkinta. Augustus ne iraceskis, tamen il imperis al ucel-docero donar a lua vicino la duimo de la sumo recevita.
Pos la korvo, papagayo facinte ad Augustus la sama komplimento, kompresis da lu tre chere. Pos la papagayo, pigo...; pos la pigo, alaudo... Fine povra shuifisto volis, anke lu, docar a korvo la richigiva salut-formulo.
Il penis multe e longe por sucesar; plurfoye il deskurajeskis e klamis : « Me perdas mea tempo e mea esforci. »
Tandem il sucesis par-instruktar sua ucela dicipulo e quik kuris prizentar la korvo sur strado ube Augustus esis pasonta. Fakte, la plumoza salutero bone enuncis la lernita formulo; ma la princo saciesis da dicar : « Me havas sat multa komplimenteri en mea palaco. » Lore la korvo, quaze perceptinte per sua instinto la decepteso, quik repetis en tono desesperoza la frazo quan lu tante ofte audabis de lua mastro : « Me perdas mea tempo e mea esforci ! » Augustus rideskis e kompris ta ucelo mem plu chere kam le preirinta.


(1) Caesar-Augustus (63 a.K. - 14 p.K) e Antonius esis du imperatori qui interkombatis por dominacar la Romana Imperio. Augustus vinkis Antonius lor la batalio naval di Actium e divenis l'unesma Imperiestro Romana.


Extraktita de la libreto IDO-PECETI da J. Houillon


SUMER BERSILO DI LA HOMARO


Segun la nuna stando di nia savo, Sumer esas l'unesma civilizo di la homaro. Ol naskis ye la quaresma yarmilo a.K. ed extingesis definitive dum la yari qui preiras 2000 a.K. en la sudwesto di nuna Irak. Onu ne savas quo esis l'origino dil Sumerani. Li ipsa nomizis su « la nigra kapi », e parolis unika linguo tote izolita e nule similesante la vicina Semidala lingui. Ita populo cetere mesticeskos pokope kun la Semidi. Ye la fino dil triesma yarmilo, ol travivas alterno de intersucedanta disfali e rinaski til la definitiva krulo di la lasta urbo quan on povas qualifikar kom Sumerana. Ur kaptesas dal Elamani en 2004 a.K. Til la duadek-e-quaresma yarcento a.K., Sumer esis plu komunajo di stati-urbi kam unionita rejio, ma lo esas la uneso di la linguo, dil miti, di la kulturo e dil tekniki, qua igas ol esar koheranta civilizuro.
La literi dil maxim anciena skribarto en la mondo deskovresis en Uruk, t.e. la urbo dil mitala rejo Gilgamesh, en geologiala strato konformesante a la periodo dil Sumerala tempo. La argila tabeleto graburita per kuneiforma signi datizesas ye 3 300 a.K.
Se on parolas pri mito koncerne Gilgamesh, filiulo di Lugalbanda, lo esas pro ke il esas la heroulo dil « epikajo di Gilgamesh », en qua il, kom mi-homo e mi-deo, iras a la sercho dil nemortiveso. Ma semblas ke Gilgamesh esis rejo qua reale existis, nam lua nomo povas videsar sur la Listo de la Reji Sumerana , olqua trovesis sur plura tabeleti . Cetere posiblesas ke sepulteyo qua recente deskovresis en Uruk, simila ad olta deskriptata en la « epikajo di Gilgamesh » esas olta di ta legendala suvereno.
Sumer markizas turnopunto por la homaro. Samatempe kam la skribarto, la historio komencas en Sumer. Se ni retroiras la tempo, ni atingas hike la frontiero dil savo trans qua la certaji diminutas profite a la hipotezi. Segun kelka historiisti, la unesma skriburi lasas forsan divinar la iro a la regno di maskula e militema dei trans olta di matro deino. Onu opinionas ke, ye cirkum 3 500 a.K., eventis la unesma granda militi kun vera armei.
Onu esas preske certa savar ke trans la nasko dil skribarto, ita epoko reprezentas granda chanji por la homo e subita e rapida civilizo-avanco.
Til la unesma yarmilo a.K., Sumer reprezentis to quon antiqua Grekia reprezentas por ni, t.e. la civilizo interne di qua la arti e la tekniki « explozis subite » (dum periodo de kelka yarcenti, advere poka tempo ye la skalo dil Evoluciono), la matro dil kulturo di tota regiono, la brilanta e respektata ancestro qua esis modelo e komuna fonto por grandanombra populi dum preske triamil yari. Ico ne produktesis dal imagino di ula ciencozi niaepoke. Nome, grandanombra skriburi da populi pos-Sumerala – Akkad, Babilon, Asiriana Imperio, Ugarit, Hebrei di Juda – atestas la importo lore grantita a Sumer.
Tale la Sumerana linguo permanis dum la duesma yarmilo a.K. pleante en Mesopotamia la rolo dil Greka idiomo che la Romani o di la Latina en moderna Europa, t.e. la linguo di glorioza ancestri uzata kom modelo, kom komuna linguo o, opozite, kom linguo establisante difero kun la nekulturozi, t.e. linguo por la elito. Plu kam dek-e-kin yarcenti pos la desaparo di Sumer, la Hebrei donis a su Sumerala filieso per venigar Abraham de Ur. Sumerala miti voyajas de populo a populo, e trovesas en la Ugarit-mitologio ed en la Genezo preske vortope. Samatempe, en la Asiriana Imperio, la mito di Gilgamesh permanas, same kam granda parto del Sumerala mitologio, apene modifikata.
La uzado dil kuneiforma skribarto e dil tekniko dil argila tabeleti graburita helpe di bizelizita kano, pose bakita, por furnisar ad oli lia hardeso, posvivis longatempe lia kreeri, adminime til la fino dil unesma yarmilo a.K. Altralatere, la arkeologiala deskovri e la texti dil supre aludata posirinta civilizuri, atestas pri nekontestebla kulturala abundo, pri pozitiva explozo kulturala, politikala e teknikala en Sumer. Tote certe existis « Sumerala miraklo » triamil yari ante la « Greka miraklo », e l'influo di ta famoza ancestri permanis til la komenco di nia ero.
Tamen, mem pose, ol posvivis, quankam la memorajo di Sumer ipsa desaparas.
Pos kompleta oblivio, Sumer rideskovresis da arkeologiisti e linguisti dum la dek-e-nonesma yarcento. Malgre ico, kompare a Egiptia od antiqua Grekia, Sumer duras ignoresar neyuste. Forsan tre nocis olu lua tro granda influo di olim e lua rolo di unesma kulturala fonto. Mesopotamia kom « bersilo di la homaro » certe icon ni agnoskas, ma ni esas tre poke informita pri ol. Altanivela specalisti ed ecelanta verki pri ca periodo tamen ne indijesas. Ma la reputeso di Sumer ne sucesas atingar vasta publiko.
On povas intelektar ke koncerne la konstituco-proceso dil nacionala identesi, la Europani selektis a su Europana ancestri, qui, cakaze, esas la Greki, dum neegardar, koncie o nekoncie, la orientala origini di nia civilizuro. Li evitis substrekizar ke la Akhaiani venis de Avan-Azia e transportis kun su la Mesopotamiala miti; nome Odissevs (Ulysses por la Romani) esas fora decendanto di Gilgamesh e, ke, longatempe ante Moses, Sargon di Akkad salvesis de rivero-aquo e divenis rejo di populo. Ma, malgre omno, Sumer vivas interne dil fondera miti di Ocidento.


Extrakturo de artiklo publikigita en la revuo STARGATE

LA REJIO DI POLEMOS


LA INDO-EUROPANA IDEOLOGIO DIL MILITO
Por la Indo-Europani la milito esas normala aktiveso relatanta lo sakra. Ol esas la chefa aktiveso di la nobelaro e konstitucas la precipua temo di grandanombra miti, legendi e rakonti raportita dal rapsodi (vaganta kantisti). La vinko donas a la militisti la potenteso, la « neperisiva glorio » qua posrestos en la memoraji. La normaleso Indo-Europana dil milito esas perfekte klarigita per la dicajo da Herakleitos di Efese qua asertas pri Polemos, personigita kom la milito, ke lu esas « la patro di omno e la rejo di omna kozi ». La unesma aspekti di la relati di lo sakra e di la homo, ye la vidpunto dil milito, situesas unesmarange ye la cielala nivelo : « la benigna dei « (Odin, Thôrr, Indra, Tésub, edc.) facas kosmala milito eterna kontre la « maligna dei » (diabli, giganti, diversa monstri edc.); iti laste nomita esas deaji dil kaoso qui minacas la ipsa existo di la Kreitaro. Ica milito esas necesa por mantenar la equilibro e la perpetuigo dil kosmo. Segun ica koncepto, la terala milito esas nur la reflekto di ca kosmala milito, quale lumizas lo, Hitita enskriburo, atribuata a rejo Mursili III, e qua savigas : « Me honorizis la dei qui luktas kontre la infernala forci. Quale li, me venkis la homi maligna; me igis kaptita la rebeli, me mantenis dil kosmo la ordino. »
En la relati di lo sakra e di la milito quin ne posiblesas desasociar pro la imananta naturo dil Indo-Europana pensomaniero, segun qua la dei esas elementi dil singladia vivo, oportas obtenar la deala protekto. Ico klarigesas per la dicajo, raportita da Xenofon en lua « Helleniki », da soldato a lua chefo ante kampanio : « Komencez komunikar kun la Dei per sakrifiko... [li] imperos ica ago. »
La instalo di lo sakra en lo militala evidenteskas per tota serio de ritui : militistala festi ante e pos la kampanio (Feriae Martis, Equirria, la monato Arès, l'Aryavesta edc.), sakrifiki (Equus October, edc.) divinala praktiki, advoki, questioni a la dei e deini pri la yusteso dil milito quan on volas entraprezar, konsakro di la rejo a la dei kambie di vinko, edc.. Ita praktiki kontributas donar a la milito la signifiko di deala judicii. Foye lo esas la dei qui instigas a la milito, tale la impero dal deo Tesub transmisita a Hitita rejo :
« Irez e punisez la rebeli a tua lego [...] Kombatez e vinkez la viri dil extera landi a tua rejio. »
Ma la milito esas ritualigita, nome ol deklaresas solene en la skopo obtenar la atesto di omna dei e lia permiso same kam igar li iracoza kontre la enemikaro. La milit-deklaro facesas diversamaniere : juro qua yurizas la soldati ocidar kun la konsento dal dei, instituco dil kolegio di la Fetiali en Roma, sendo di anuncanto qua recitas magiala formulo, lanso di javelino (kun « formulo ») aden la sulo di enemikala lando, justifiko per sakrifiko, klozo ed aperto dil Janus-templo en Roma ye la komenco e ye la fino di milito, purigado dil trupi, edc. Pluse, on probas igar favoroza ad onu la dei dil enemiki per sakrifiki e formuli : ico esas la « evocatio » Latina. Kaze di vinko, la dei dil enemiki adoptesos en la dearo dil vinkero. Tre ofte, cetere, la dei dil amba armei, helpata dal heroi, implikesas en la kombati e decidas pri la rezulto dil batalio. Ita formalismo tre forta che la Hititi e la Romani, havas kom konsequo la formaco di militistala etiko e di komplexa legaro militistal-yurala. En Roma, quik de 107, singla legiono lokizesas sub la protekto da unika aglo sakra, qua forcizesas per « mana », olqua, apud la « numeri » dil suvereno, formacas la fundamento dil militistala religio dil Imperio ube l'ideo di « imperium » inkarnacigas , en la persono qua esas la princo o la generalo, la deala forco. Existas anke specala praktiko en la skopo koaktar lo sakra, nome la « infernala » devoco, precipue praktikata dal Kelti, Hititi e Romani e qua raportesas da Titus-Livius :
« Tun me advokas, publika pontifiko dil populo Romana, diktez a me la paroli quin me devas uzar dum sakrifikar me por la legioni : ico esas la « devotio » dil generalo qua konsakras sua ipsa persono e l'enemika armeani ad infernala dei skope obtenor la vinko por sua armeani. »
Lore, il mortigos su en la adversa rangi quin lu tale kontaminas spiritale. Adjuntesas altra apartajo : la respekto e la protekto di la kulto-loki dil enemikaro same kam di lua sacerdotaro, qui omni esas sakra, nam on militas kontre la populi, nulatempe kontre lia dei e lia sacerdoti. Fine, on konstatas lastega koncepto dil Indo-Europani : la ludala aspekto dil milito qua similigas ol sportala exerco violentoza e sangifanta, ed anke la chaso qua konstitucas la durigo di ol (la milito) per altra moyeni e por altra skopi. Ita militistal ludemeso imitante la sportala e chasala ludemesi, esas la reflekto dil aktiva, virala e kombatanta percepto quan la Indo-Europani havas pri la surtera vivo quan li konceptas kom « milice », t.e. permananta lukto e l'obstakli quin la vivo stacigas sur la destino-voyo dil homo konstitucas, por ita laste dicita, defii quin lu mustas aceptar e vinkar. En tala kuntexto, la milito havas nulo extraordinara, nenormala – quale por la moderna homo -, ma reprezentas defio inter altri, tante plu ke ol prizentesas tre ofte dal dei e la homo devas respondar pozitive ad ol same kam afrontar olu tote konciante.
La milito, lore, travivesas kom konkurso, « agon » en la Greka linguo, qua posibligas a la homo konocar su ipsa, parfacar su, e, ultre lo, obtenar la vinko ed acesar la « neperisiva glorio ». (...)
Fine, la militala aktiveso profunde impregnis la mentaleso dil Indo-Europana populi, qui esas militema eminente; per fondar aparta etiko e modlar specifika homala tipo (nome la Spartano, la Romana soldato, plu tarde la mezepokal kavaliero, pose la Prusiana, Germana ed Anglosaxona tipi, edc.), anke grupi quale la « militera kunfratari », e mem civiti o populi quale la Spartani , Romani, Prusiani, qui ipsa (la Prusiani) havis kom origino Kristana grupo militera nome la Germana Kavalieri. La historiisto Nougayrol, en lua libro « Guerre et paix à Ugarit » (Milito e paco en Ugarit), povis skribar ke la Hititi vidis la mondo partigita ye militisti , t.e. ke unlatere trovesis amiki e ye la altra latero trovesis enemiki - ita koncepto esas eminente politikala – ma ol povas extensesar ad omna Indo-Europani ed a lia Europana heredanti tra la historiala epoki : l'Antiqua epoko,la Mezepoko, la Germana Imperio, l'Unionita Rejio, Usa, edc., di qui la evidenta naturo militera dur(is)(os) til lia fino.


Segun Bernard Marillier en LA INDO-EUROPANI

MEA VIZITO EN METZ : URBO INTER DU MONDI


Mea familio patrala-latere havas kom origino la regiono di Metz, Lotringia -est-Francia. Me anke pasabis granda parto de mia infanteso e puereso en vicina vilajego di ca urbo. Ma pro ke mea genitori livis ica regiono, kande me evis 14 yari, por instalar su en sud-Francia, ica urbo e lua regiono divenis stranjera a me, dum tamen restar sat familiara pro la memoraji di mea tre yuna evo ibe. Pro ke ita regiono esas tre austera ed havas nemilda klimato, adminime kompare a la altra regioni di Francia, me ne iris ofte adibe e nur por nelonga tempo. Cayare, me rezolvis ritrovar mea " radiki ", quale onu dicas nunepoke ed irar por tre kurta vakancala sejorno ad-ibe, en la skopo ritrovar la loki ube me pasabis mea yunevo e vidar to quon li divenis.Me devas tamen, avan omno, explikar, segun posibleso, to quo esas Metz e lua regiono. Dum la epoko dil Romana Imperio, ol esis parto de la Romana provinco Gallia (nunatempe Francia) e Romaneskis komplete. Ma en 406 komencis la tempo dil populala migrado, ed en 451, la urbo konquestesis dal Huni qui masakris omna habitanti. Pose Metz ripopulizesis, ma cafoye, per homi de Germanala tribui. Dum plura yarcenti Metz divenis Germanala e Germane-parolanta urbo, ma pokope la Romane-parolanti qui ne esabis omna exterminata e qui havis plu alta civilizala e kulturala nivelo influis la urbo-habitantaro e dum la Mezepoko Metz divenis bilingua urbo ube Latinida dialekto preponderis. Tamen, pos la partigo dil Imperio di Karolus la Granda (843), la regiono Lotringia qua kontenas Metz divenis parto de la lora Germana Imperio ed ol esis restonta Germana dum longa tempo. Dum la XIIIma yarcento, la linguo di la rejo di Francia divenabis tante prestijoza ke la Romane-parolanta Metzani rezolvis adoptar ol kom skribita linguo, nam lia dialekto esis proxima ad ica linguo.En la XVIma yarcento kande eventis la religiala Reformo da Luther, preske omna Germane-parolanti divenis protestanta dum ke la France-parolanti restis katolika. En 1552, pro komplikita intrigi e kun la kompliceso da Germana protestanta princi ,qui volis krear problemi e desfacilaji a la katolika Germana Imperiestro, Metz, same kam du altra Lotringiana urbi (Toul e Verdun) okupesis dal Franci. La esforci dal Imperiestro por rikonquestar olu esis vana, nam la France-parolanti esis favoroza a la rejo di Francia e la Germani esis protestanta enemika a la Imperiestro. Pos la milito durinta dum triadek yari (1618-1648) Metz divenis definitive parto de la rejio Francia. En 1685, Rejo Louis XIV supresis la Nantes-edikto di 1598, qua grantabis la kulto-libereso a la protestanti. Lore, quankam ico ne esis la intenco di ta aranjuro, omna protestanti qui esis anke Germane-parolanti livis la urbo e refujis a Germana protestanta regioni (precipue a Berlin). Tale ica urbo divenis dum du yarcenti pure Franca e Latinida urbo, quaze la Germana Mezepoko ne existabus.
Ico duris til 1870, kande Francia tote neprudente deklaris milito a tre bone armizita e militistale organizita Prusia. Prusia qua sucesis, danke ita milito, organizar unionita Germania vinkis e la provinco Alzacia-Lotringia di qua Metz e lua cirkumajo esis parto anexesis a Germania. La homi qui ne deziris divenar Germani darfis departar. Pokope granda parto de la Franca habitantaro livis ica urbo e remplasesis da Germani nomizita «altreichdeutsche» (Germani dil anciena Imperio) t.e. Germani qui venis de regioni qui ja esis Germana ante la anexo di Alzacia-Lotringia e da Germane-parolanta Lotringiani. En 1914, kande eruptis la unesma mondo-milito, on povas pensar ke til 80% de la habitantaro konsistis ek Germani e Germane-parolanta Lotringiani. La restanta France-parolanti duris parolar France inter su, ma divenabis bilingua. Tale Metz ye 1910, cirkume, divenabis autentika Germana urbo. Ne esis same en la vicina urbeti e vilaji ube la Germani poke instalesis ed ube on duris parolar nur France. La periodo dil IIma Germana Imperio inter 1871 e 1914 esis periodo de granda prospero e la Germani ediktis ecelanta sociala legaro tre avancita kompare a la altra Europana landi, e mem a la tota mondo. La urbo Metz developesis grande, e nova bela quarteri konstruktesis segun la Germana stilo di ca epoko, tale kontributante Germanigar mem plu multe ica urbo.La fervoyala staciono di Metz (qua permanas til nun kom historiala monumento) esis konstrukturo exemplatra segun la maxim pura Germana stilo di ca tempo e reprezentanta formo dil Germana arkitektural arto. La desvinko di Germania en 1918 finis ico. Granda parto de la «altreichdeutsche» retroiris a Germania e Franci di interna Francia surnomizita dal aborijeni «gens de l'intérieur» (homi venanta de la internajo di nia lando) remplasis la Germana koloniisti. Tamen, restis anke multa Germane-parolanta Lotringiani , qui naskabis en Metz e parolis tote aparta Germana dialekto naskinta de la intermixo di plura Germana Lotringiana dialekti di lia genitori.Ica dialekto nomizesis la Metzer (Metzano). La aspekto di Metz ne chanjis pro ke la arkitekturala laboro dal Germani esabis ecelanta ed onu ne intelektis la neceseso modifikar importante la aspekto di ca urbo. Esis nur kelka mikra adapti.
Plu tarde eruptis la duesma mondo-milito. Kom rezulto dil desvinko di Francia en 1940, la urbo Metz ridivenis Germana . La «Gauleiter» Burckel qua direktis la regiono Lothringia esis fanatika nazisto e tot-Germano, il rezolvis ekpulsigar a sud-Francia omna Lotringiani suspektata havar simpatio por Francia, t.e. preske omna France-parolanti ma anke multa Germane-parolanti inkluzite olima «altreichdeutsche» (Germani dil anciena Imperio) selektinta restar en Lotringia pos 1918. Li remplasesis da nova Germana koloniisti nomizita «siedler». Lore Metz ridivenis pure Germana urbo, quale dum la periodo dil frua Mezepoko. A la skarsega restinta France-parolanti esis interdiktata parolar France enstrade. Quale onu savas nazista Germania perdis la milito. La «siedler» mustis retroirar a Germania e la ekpulsiti retrovenis. Pos la milito, on parolis multe min multe la Germana kam antee e nunepoke pro la morto di lua parolanti ica linguo preske komplete desaparis. La linguala situeso en Metz esas itere olta di la periodo ante 1870.
Tamen ye altra vidpunti la traci dil Germana influo restas forta...
Dum la pasinta printempo, Metzana parentino di me mortabis e me iris a la enterigo. Pos rividir mea familiani, me rezolvis «vakancar» dum kelka dii en ita regiono ube me pasabis mea tre yuna evo. Kom konsequo, ye la jovdio 28ma di septembro, me arivis a la fervoyala staciono di Metz. Un de mea kuzuli aceptis me e duktis me a mea hotelo, nam pro diversa kauzi, il ne povis gastigar me heme. Me ja konocis ica hotelo ube me sejornabis lor la tempo dil enterigo di mea parentino, ica hotelo, cetere, esis tre proxima a la habiteyo di mea kuzo.
Pro ke me esis fatigita, me restis dum la vespero en la hotelo e me spektis la televizionala programi. Quoniam* on esas proxima a Germania en Metz, on havas la posibleso kaptar Germana kanali. Me selektis amuziva e komika Germana filmo. La ceno eventis en Bavaria, tre katolika regiono di Germania, e la filmo esis detektiva filmo kun sacerdoto qua esis la tre kompetenta e genioza detektivo. Ma ca filmo, havis multa komika traiti. Tamen, semblis a me ke la katolika Eklezio en Bavaria havas preske same forta influo kam en Hispania lor la Franco-tempo. Kun la difero ke en Bavaria ica influo esas tote libere aceptita e subisita dum ke en Hispania ol esis parte impozita da la guvernerio. Forsan mea Hispana lektanti ne konsentos pri to quon me asertas e me esas pronta aceptar lia kritiko.
Ye la sequanta dio, me rezolvis vizitar la urbo Metz. La autobusala servo ibe esas tre bona e me povis vidar multa loki e quarteri quin me ne obliviabis. Precipue, me volis irar a la quartero Saint Jacques, pro ke Germana interretala konocato (ne-Idista), qua tre prizas la urbo Metz, skribabis a me ke en ica quartero esis ankore kelka Germane-parolanti kun qui il havabis la posibleso konversar, fakte ica quartero esas tre anciena quartero ube trovesas multa vendeyi. Konstateble, mea korespondanto esis justa e me havis la posibleso ibe audar Germane-parolanta lokani (nur du ne plus tre yuna personi), ma evidente li esis ecepto trovebla nur en ica quartero. En la tre anciena e mezepokal stradeti, cirkondanta la areo dil vendeyi, me audis yuni parolar Slava idiomo. Per ico me konstatis ke Metz gastigas Slava enmigranti qui divenis parto de lua habitantaro, dum ke en cetera parti de Francia tala enmigrado ne ja esis konstatebla lore (ma la situeso chanjis tre rapide e preske subite depos ka 1ma di januaro 2007 e la arivo da nova est-Europana landi en Europana Uniono). Me promenis til la precipua kirko di Metz, nome la katedralo Saint-Etienne. Olim (1994) me konstatabis ke un de la statui di la santi cirkum la katedralo-portalo reprezentis imperiestro Wilhelm II (ilqua esis la Germana statestro dum la periodo di la Germana dominaco ante la unesma mondo-milito), cafoye me konstatis kun astono ke la vizajo dil santo modifikesis e ke ne plus esas traco di Wilhelm II. Pro quo desaparigir ica historiala folklorajo ? Dum ke on tolerabis ol dum longa tempo !? Ica misterion me ne povis klarigar e me tre astonis mea kuzulo plu tarde kande me raportis a lu ica fakto.
Marchante sur la pitoreska ed anciena katedralo-placo, me vidis desnova vendeyo de libri che qua onu povis vidar ye la vetrino mikra afisho ube montresis Germana laboranti e militisti en Metz dum la tempo dil anexo a Germania, ye 1900 cirkume. Me vidis anke grupo de Slave-parolanta yuni misterioze nur nigre e blanke vestizita qui iris a dometo proxim la katedralo por entraprezar guidata vizito dil katedralo e dil urbo. Irante a la stradi nefora de la Deo-domo, me vidis tre anciena quarteri tamen bone mantenata e tre komercanta.Tandem, ante retroirar a la hotelo, me rezolvis irar a la placo dil fervoyala staciono. Ibe, on povas bone vidar la fervoyala staciono e la vicinesanta quarteri. La staciono-konstrukturo esas ulo tre aparta, segun la stilo Romana-Bizancana tre segun-moda en la Imperio di Sinioro Imperiestro Wilhelm II, ico esas pezoza ma ne sen fantazio, nome on vidas multa skulturi qui supozesas reprezentar ceni di Germana legendi e Mezepokala literaturo ed anke ceni ube montresis Germana voyajanti dum la XIXma yarcento. La edifici dil vicinesanta quarteri esas en la sama stilo qua pensigas da me prefere pri nord-Germania kam pri Francia. Malgre ico, nulaloke, me audis parolar Germane.Dum la posdimezo, me iris a la vilajo Rozérieulles ube mea genitori habitis dum mea infanteso e qua esis anke la rezideyo di mea geavi patrala-latere. Me acensis kolino e trairis la vilajo Sainte Ruffine, qua preske restis nechanjita depos mea puereso. On povas vidar de-ibe agreabla presque montala peizajo. Ica vilajo esis anke (dum mea puereso) famoza pro ke ante la unesma mondo-milito, lua habitanti, quankam France-parolanti, divenabis fervoroza e mem fanatika Germana patrioti. Ma li esis unika kazo en la regiono e la altra France-parolanta vilaji ed urbeti esis multe min entuziasmoza pri lia nova nacionaleso.Pos trairir granda choseo, me arivis a la vilajo Rozérieulles (Germane : Roseringen), me preterpasis la tombeyo ed acensis la anciena stradeto, trairata per rivereto, qua duktis a la domo di mea geavi. Nulo chanjis depos mea infanteso, nur omno kelke pluoldeskis. Omna stradeti quin me trairis restabis same kam oli esis kinadek yari ante nun. Nula stranjera enmigranti videblesis, nur homi di Europana gento. Me iris sur voyeti qui duktis a boski e monteto nomita " Foyo " vorto qua signifikas " la foliizito " en la anciena Latinida Lotringiana dialekto (dialekto ne plus parolata depos longa tempo) pro ke ica altajo esas provizita per multa arbori. Mea memoraji prizentis a me ulo agreabla, ma me esis kelke deceptita per la realajo. Nulo, fakte, esis diferanta de mea memoraji, nur la peizajo esis sen gracio, kelke pezoza e nule charmiva (tale adminime semblis a me), malgre la nefushita naturo, malgre la arbori e la videbla kolini. Ulo nedefinebla mankis por adportar beleso ad ica naturala kadro, qua povabus esar tre agreabla. Kad esis la oldacha e nepleziva arkitekturo dil vilajo qua fushis omno ? Me ne savas, ma me konjektas ke probable, yes.
Detalon me remarkis sur rurala voyeto cirkondanta agri, nome olim, dum mea infanteso, videblesis granda bronza krucifixo kun Kristo-statuo. Lore la statuo esis ruptita, nun omno esis reparita ed en bona stando. Sub la krucifixo trovesas soklo ube esis enskriburo en la Latina. Ica enskriburo esas bone mantenata e lektebla ankore nun. Ol evas de 1890, cirkume. Esas plura tala religiala (e kelkafoye nereligiala) statui e simbolo qui evas de ta tempo ed esas en la Latina. Me konjektas ke la lokala autoritatozi ne volis enskribigar ulo en la Germana qua esis tote stranjera e kelkafoye nekomprenata linguo da la plu multa lokani. E poke prizata da li. Altra-latere, la Germana autoritatozi nulatempe aceptabus ulo en stranjera linguo, pluse di enemika lando, sur la Germana teritorio, do la Latina esis meza solvuro qua posibligis evitar la Germana (e la Franca) e qua esis la linguo di la lore (en ica regiono) tre povoza e respektata katolika Eklezio. La kulturozi di ca epoko e la sacerdoti savis la Latina ed eventuale povis tradukar la Latina frazi a min edukata homi, dum ke la Germana autoritatozi ne opozesis a texti redaktita en neutra e prestijoza idiomo ed aceptis kredar la fiktivajo di la Latina kom linguo dil Eklezio e di supera kulturo.Ye la sequanta dio, me vizitis la urbeto Moulins les Metz (ye tri kilometeri de Rozérieulles) ube me pasabis mea puereso. Esis plu multa chanji ibe ed ica plu aktiva loko, kelke moderneskis kun multa ne-Europana enmigranti. Tamen, ol esis bone rikonocebla ma sen granda intereso.Posdimeze, me esis itere en la Metzala stradi, e me vizitis oli per-autobuse e pede. Me povis nur konstatar la Franca-Germana aspekto di ca urbo. Quale me ja savigis la fervoyala staciono esas tote Germana e la quarteri qui cirkondas olu anke. E mem plu Germana kam to quo existas nun en Germania, nome Metz ne sufris, od apene, pro bombardi dum la duesma mondo-milito, dum ke la plu multa German urbi ye la sama importo komplete destruktesis. Ultre lo, west-Germania subisis koaktata Usanigo e mem en la indulgata urbi, on chanjigis multo di to quo povis aspektar tro Germana. Metz ridiveninte Franca urbo ne koaktesis Usaneskar, nam Francia ne esis desvinkinta lando punisata da Usa. En est-Germania esis indulgata urbi, qui pro ke oli esis en Rusa zono ne bezonis Usaneskar, ma dum la komunista tempo, oli ne flegesis ed esis en mala stando lor la chanjo di 1989. En Metz onu sorgoze mantenis ica urbo en decanta stando. Tale, la olda Germani qui vizitas Metz ritrovas la arkitekturo e la urbala atmosfero qui existis olim en Germania, e qui ibe, esas nun nur memoraji. Versimile ico esas la motivo qua tante atraktas la Germani a Metz, quankam li preferas ne konfesar lo. Advere Metz esas ulaspeca perdita Atlantida por li, exakte same kam esas Andaluzia por la Arabi. Ico esis olim lia posedajo, mantenis bone traci di lia okupado, ma perdesis por li. Tamen la paradoxo esas ke ica urbo, qua en kelka quarteri aspektas Germana tilextreme, talgrade ke ico mem ne plus esas posibla nek pensebla en Germania di nuna tempo, tamen esas profunde Franca segun la sentimento e segun la linguo. Onu, nunadie, parolas nur France ibe malgre ke esas ne-poka decendanti di anciena Germani e malgre ke la aspekto di la lokala habitantaro esas multe plu Germana kam Franca. Ma la mentaleso duras esar " altdeutsch " (olda Germana) ; la lokani laboras multe e kun Prusiana diciplino e severeso. On audas ofte enstrade la questiono :- " Kad ico esas permisata ? "Ita mentaleso mem " infektis " la enmigrinti. Me memoras ke afabla e ridetanta Afrikanino, servanta en drinkeyo, a qua ulo demandesis, respondis :- Me devas questionar la jeranto di hike kad ico esas permisata ? ( !)Germania nunepoke ne plus esas tante severa e Prusianigita, ma en Metz pos 1870 la Prusiana Germani impozis lia vivo-maniero e mentaleso e nulu, pose, probis extirpar oli, dum ke, quale dicite, Germania ipse esis Usanigita pos 1945.La Metzani ipsa esas fiera esar prefere de Germanala gento ed havas sentimento di superioreso relate la Franci di interna Francia. Ma ico ne impedas ke li havas tre akuta sentimento patriota Franca e li nur parolas France, nam tre poka homi esas bilingua e savas la Germana. Malgre la Germana aspekto e malgre la " olda Prusiana " mentaleso.Existas altra quarteri qui konstruktesis ante la Germana periodo, o pose, e li havas aspekto tote regionala e Franca. On sentas ke en ica urbo e lua regiono esas permananta afronto e kunvivo di la Germanala e Latinida mondi. Unfoye la uni esas vinkera altra-foye li desvinkas profite a la altri en tre nestabila equilibro. Kande me lektas Germana retala pagini pri Metz, me singlafoye astonesas per la amo quan la Germani havas ad ica austera urbo. Por li, ol esas tre bela urbo kun Franca koquarto ed eleganta vivo-maniero. Certe Metz ne esas leda, ed ultre ico, ol bone situesas cirkondata da monti e trairata da rivero. Ol anke ne indijas arei kun arbori e prati. Ma kad ico esas suficanta por esar tam atraktiva kam la Germani asertas ? Me povas dicar ke segun la restorerii quin me vizitis, la Franca koquarto ne atingas lua zenito ibe. Mem se onu ne manjas dessaporoza repasti. Kad eleganta vivo-maniero (art de vivre, en la Franca) ? Hm, ico esus forsan justa segun la koncepti qui esis valida en Prusia dum 1900. Mea-opinione to quo facinas la Germani esas la mixajo di anciena Germaneso e di stranjera (a li) Franceso qua produktas ulo tote exotika e samatempe tre (preske tro)familiara a li.Dum la vespero di ca dio, me dineis che mea kuzulo e lua spozino. Pos la repasto ante retroirar a mea hotelo, mea kuzulo, per lua automobilo, vizitigis da me la urbo Metz dumnokte. Certe valoras la peno vidar lua monumenti lumizita. To quo interesis ed impresis me esis la vizito opoze a la kirko di santino Ségolène. Me kredis ke tala nomo esis stranjera e nule Franca, nam ol absolute ne esas kustumala en Francia. Ma un de nia eminenta politikistini nomesas Ségolène Royal, ed ultre lo me saveskis ke elu, e lua familio havas kom origino la regiono di Metz. Do, el esas quaze samlandanino, senegarde de lua politikala latero qua esas altra afero.Mea vizito en Metz finis tale, nam ye la posa dio, me retroiris a mea habiteyo en Parisala regiono.Me ne savas quon pensar pri Metz nam a me ol esas samatempe facinanta e tedanta urbo. Facinanta pro lua historio, parto de lua quarteri e monumenti e tedanta pro lua nemilda klimato, ula de lua stradi qui esas tro griza e tro oldacha. Forsan me devus esar Germano por vere prizar ol quale devus esar.JM :::-:::